Jump to content
Necip Fazıl Kısakürek [N-F-K.com Forum]
Sign in to follow this  
Basmacı

Orkun Alfabesi

Recommended Posts

Kazım Mirşan Beğin Talebelerinden bir Beğin Göktürk Yazıtları ve Öntürkçeden bu Yana Türklerde yazıyla ilgili Ceviz Kabuğundaki Prğramı:

1. http://www.youtube.com/watch?v=ZQjMfhfouhc

2. http://www.youtube.com/watch?v=4rxQRjQnw9k

3. http://www.youtube.com/watch?v=rb2XRyuVGxY

4. http://www.youtube.com/watch?v=xqi4mpHwI6Y

5. http://www.youtube.com/watch?v=hu5xnPihn-Q

6. http://www.youtube.com/watch?v=kAyxX_GuXlY

7. http://www.youtube.com/watch?v=fFf7dOjRkIQ (burası çok önemli, çünkü batılı bazı ulusların antik alfabeleriyle Göktürk Alfabesinin benzerliğinin nedenini açıklıyor Beğefendi)

8. http://www.youtube.com/watch?v=71yE9K3GtMQ

9. http://www.youtube.com/watch?v=bQ5XTiEoKg0 ( buradada uzun zamandır internette sohbeti dönen Çindeki Türk Piramitleri hakkında anlatı var.)

10. http://www.youtube.com/watch?v=Rc8HEwBQxgI (buradada Kök Türk(Yüce Türk) mü Ökük Türk(Kutsi Türk) mü olduğu tartışılıyor.)

11. http://www.youtube.com/watch?v=kOMHwPzrAio

12. http://www.youtube.com/watch?v=rNpCYVJ8_lQ

Share this post


Link to post
Share on other sites

Türk Yazısının Yani Orku nAlfabesinin okunmasına dair bir Eğitim Belgesi, Bu yazı Orkun Dergisi Yazarlarından Ünlü Türkolog Erk YURTSEVER'e aitttir. Bendenizin değildir.

Bu Belgedeki Orkunca Karekterleri okumak için Orkun.ttf fontunu bilgisayarınıza buradan yüklemelisiniz:

http://www.tonyukuk.net/1ORKUN.ttf

 

 

TÜRK YAZISI

 

GENEL BİLGİLER

 

Türk yazısı sağdan sola yazılır.

 

Türk yazısında büyük harf - küçük harf ayırımı yoktur.

 

Yazı bir taşa yazılıyor ise taş dikildiğinde sağ üst köşesinden aşağıya doğru okunur.

 

Kelimeleri birbirinden ayırmak için ( : ) işâreti kullanılır. Bu işâret satırların ilk kelimelerinin önünde kullanılmazken, satırların son kelimelerinin sonunda kullanılır.

 

Taş yazıtlarda birinci satırın üstüne ve altına, tâkîb eden satırların altlarına bir çizgi çizilir.

 

Türk yazısında bugün kullandığımız C, F, H, J ve V harfleri yoktur.

 

Açıklamalar:

 

1- Bu yazıda belirtilmeyen imler ayrıca verilecektir.

 

2- Önemsiz istisnâlar göz ardı edilmiştir.

 

3- Bu çalışma, "Türk Yazısı'nın günümüzde de kullanılması" amaçlanarak yapılmıştır.

 

SESLİ HARFLER

 

Dört tânedirler. Her biri hem kalın hem de ince iki sesle okunurlar. Bu bakımdan bu 4 sesli harf 8 sese karşılık verir. Buna karşılık sessiz harflerin bâzıları ince veya kalın sesli harflerle okunmak üzere ikiye ayrılmışlardır.

 

Yalnız Yenisey yazıtlarında kullanılmış olan ve e ile i arası (é) ses veren bir diğer sesli harf daha vardır ki, Türk Yazısı'nın en gelişmiş hâlinin Orkun yazıtlarında kullanıldığı kabûl edildiğinden bu harf konumuzun dışında bırakılmıştır. Harf şöyledir: ğ

 

Sesli harfler şunlardır:

 

A = A , E

 

I = I , İ

 

O = O , U

 

Ö = Ö , Ü

 

(Toplam 4 harf...)

 

----------

 

A = A , E

 

Kelime başında yazılmaz.

 

Birinci hecede sessiz harften sonra yazılmaz.

 

Kelimenin ikinci, üçüncü hecelerinde yazılmaz.

 

Kelime sonunda yazılır.

 

"kollamak, inlemek, yalamak, bilemek" gibi fiillerin "la (le)" hecelerinde yazılır.

 

I = I , İ

 

Kelime başında yazılır. (Ancak ık=Q ve iç=c harflerinden önce yazılmaz.)

 

Birinci hecede (iç=c harfi dışında) sessiz harften sonra yazılır.

 

Kelimenin ikinci, üçüncü hecelerinde yazılmaz.

 

Kelime sonunda yazılır.

 

O = O , U

 

Kelime başında yazılır. (Ancak ok (uk)=q harfinden önce yazılmaz.)

 

Birinci hecede (ok (uk)=q harfi dışında) sessiz harften sonra yazılır.

 

Kelimenin ikinci, üçüncü hecelerinde yazılmaz.

 

Kelimenin son hecesi ismin i (u) hâline âit ise bu hecede yazılır: KONÇuYUĞ, KaRLuKUĞ gibi...

 

Kelime sonunda yazılır.

 

Ancak kelimede ok (uk)=q harfi var ise ayrıca bu O harfini eklemek gereksizdir: TOKuNDuRMaK, SOKuŞTuRMaK gibi...

 

Ö = Ö , Ü

 

Kelime başında yazılır. (Ancak ök (ük)=X harfinden önce yazılmaz.)

 

Birinci hecede (ök (ük)=X harfi dışında) sessiz harften sonra yazılır.

 

Ancak kelimede ök (ük)=X harfi var ise ayrıca bu Ö harfini eklemek gereksizdir: YÜKüNDüRMeK, SÖKüRTüRMeK gibi...

 

 

 

SESSİZ HARFLER

 

KALIN VE İNCE SESSİZLER

 

Hem kalını hem de incesi bulunan sessiz harfler şunlardır:

 

B = aB

 

 

 

b = eB

 

 

 

D = aD

 

 

 

d = eD

 

 

 

G = aG

 

 

 

g = eG

 

 

 

K = aK

 

 

 

k = eK

 

 

 

L = aL

 

 

 

l = eL

 

 

 

N = aN

 

 

 

n = eN

 

 

 

R = aR

 

 

 

r = eR

 

 

 

S = aS

 

 

 

s = eS

 

 

 

T = aT

 

 

 

t = eT

 

 

 

Y = aY

 

 

 

y = EY

 

(Toplam 20 harf...)

 

----------

 

B = aB

 

Kalın sesli harflerle okunan b harfidir. "aB" sesini verir.

 

Kelime başında aB veyâ Ba okunur.

 

Kelime başında IB veyâ BI okunması için başına veyâ ardına I (I),

 

OB, UB veyâ BO, BU okunması için başına veyâ ardına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde IB veyâ BI okunması için başına veyâ ardına I (I),

 

UB veyâ BU okunması için başına veyâ ardına U (U) seslisini alır.

 

b = eB

 

İnce sesli harflerle okunan b harfidir. "eB" sesini verir.

 

Kelime başında eB veyâ Be okunur.

 

Kelime başında İB veyâ Bİ okunması için başına veyâ ardına İ (İ),

 

ÖB, ÜB veyâ BÖ, BÜ okunması için başına veyâ ardına Ö (Ö,Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde İB veyâ Bİ okunması için başına veyâ ardına İ (İ),

 

ÜB veyâ BÜ okunması için başına veyâ ardına ü (Ü) seslisini alır.

 

D = aD

 

Kalın sesli harflerle okunan d harfidir. "aD" sesini verir.

 

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde d harfi ile başlayan kelime olmadığından) aD okunur.

 

Kelime başında ID okunması için başına I (I),

 

OD veyâ UD okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde ID veyâ DI okunması için başına veyâ ardına I (I),

 

UD veyâ DU okunması için başına veyâ ardına O (U) seslisini alır.

 

Kendisinden önce Kalın L = L gelmesi hâlinde ld = V birleşik sessiz harfi kullanılır. (BK. : V =ld)

 

Kendisinden önce Kalın N = N gelmesi hâlinde nd = J birleşik sessiz harfi kullanılır. (BK. : J =nd)

 

d = eD

 

İnce sesli harflerle okunan d harfidir. "eD" sesini verir.

 

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde d harfi ile başlayan kelime olmadığından) eD okunur.

 

Kelime başında İd okunması için başına i (İ),

 

ÖD veyâ ÜD okunması için başına Ö (Ö, Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde id veyâ di okunması için başına veyâ ardına I (İ),

 

üd veyâ dü okunması için başına veyâ ardına Ü (Ü) seslisini alır.

 

Kendisinden önce ince n = n gelmesi hâlinde nd = J birleşik sessiz harfi kullanılır. (BK. : J =nd)

 

G = aG (aĞ)

 

Kalın sesli harflerle okunan G harfidir. "aG" sesini verir.

 

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde g harfi ile başlayan kelime olmadığından) aG okunur.

 

Kelime başında IG okunması için başına I (I),

 

OG veyâ UG okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde aG, ıG, uG veyâ Ga, Gı, Gu okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

Kalın N = N'den sonra gelmesi hâlinde ng = H birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H =ng)

 

g = eG (eĞ)

 

İnce sesli harflerle okunan g harfidir. "eG" sesini verir.

 

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde g harfi ile başlayan kelime olmadığından) eG okunur.

 

Kelime başında ig okunması için başına i (İ),

 

ög veyâ üg okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde eG, iG, üG veyâ Ge, Gi, Gü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler. (Edgüg = "gügd" sözcüğü istisnâdır.)

 

İnce n = n'den sonra gelmesi hâlinde ng = H birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H = ng)

 

K = aK

 

A harfi ile okunan k harfidir. "aK" sesini verir.

 

Kelime başında aK veyâ Ka okunur.

 

Kelime ortasında da aK veyâ Ka okunur.

 

k = eK

 

E ve i harfleri ile okunan k harfidir. "eK" sesini verir.

 

Kelime başında eK veyâ Ke okunur.

 

Kelime başında iK veyâ Ki okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

Kelime ortasında da eK veyâ Ke okunur.

 

Kelime içinde de iK veyâ Ki okunması için önüne veyâ ardına i (İ), seslisini alır.

 

L = aL

 

Kalın sesli harflerle okunan l harfidir. "aL" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de l harfi ile başlayan kelime olmadığından) aL okunur.

 

Kelime başında IL okunması için başına I (I),

 

OL veyâ UL okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde aL, ıL, uL veyâ La, Lı, Lu okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

Kendisinden sonra kalın D = D veyâ kalın T = T gelmesi hâlinde v = ld (lt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : v = ld, lt)

 

l = eL

 

İnce sesli harflerle okunan l harfidir. "eL" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de l harfi ile başlayan kelime olmadığından) eL okunur.

 

Kelime başında il okunması için başına i (İ),

 

öl veyâ ül okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde eL, iL, üL veyâ Le, Li, Lü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

Kendisinden sonra ince d = d veyâ ince t = t gelmesi hâlinde v = ld (lt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : v = ld, lt)

 

N = aN

 

Kalın sesli harflerle okunan n harfidir. "aN" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de kalın n harfi ile başlayan kelime olmadığından) aN okunur.

 

Kelime başında IN okunması için başına I (I),

 

ON veyâ UN okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde aN, ıN, uN veyâ Na, Nı, Nu okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

Kendisinden sonra ç = Ç gelmesi hâlinde C = nç birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : C =nç)

 

Kendisinden sonra kalın D = D veyâ kalın T = T gelmesi hâlinde J = nd (nt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : J =nd, nt)

 

Kendisinden sonra kalın G = G gelmesi hâlinde H = ng birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H =ng)

 

Kendisinden önce kalın Y = Y gelmesi hâlinde F = yn birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : F =yn)

 

n = eN

 

İnce sesli harflerle okunan n harfidir. "eN" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de "ne" kelimesinin ve türevlerinin dışında ince n harfi ile başlayan kelime olmadığından) eN okunur. Ne ve türevleri istisnâdır.

 

Kelime başında in okunması için başına I (İ),

 

ön veyâ ün okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde en, in, ün veyâ ne, ni, nü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

Kendisinden sonra ç = Ç gelmesi hâlinde C = nç birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : C =nç)

 

Kendisinden sonra ince d = d veyâ ince t = t gelmesi hâlinde J = nd (nt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : J =nd, nt)

 

Kendisinden sonra ince g = g gelmesi hâlinde H = ng birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H =ng)

 

Bir ek olarak kelime sonunda kalın sesli harflerin ardından yazılması mümkündür.

 

R = aR

 

Kalın sesli harflerle okunan r harfidir. "aR" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de r harfi ile başlayan kelime olmadığından) aR okunur.

 

Kelime başında IR okunması için başına I (I),

 

OR veyâ UR okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde aR, ıR, uR veyâ Ra, Rı, Ru okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

r = eR

 

İnce sesli harflerle okunan r harfidir. "eR" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de r harfi ile başlayan kelime olmadığından) er okunur.

 

Kelime başında ir okunması için başına i (İ),

 

ör veyâ ür okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde er, ir, ür veyâ re, ri, rü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

 

S = aS

 

Kalın sesli harflerle okunan S harfidir. "aS" sesini verir.

 

Kelime başında aS veyâ Sa okunur.

 

Kelime başında IS veyâ SI okunması için başına veyâ ardına I (I),

 

OS, US veyâ SO, SU okunması için başına veyâ ardına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde IS veyâ SI okunması için başına veyâ ardına I (I),

 

s = eS

 

İnce sesli harflerle okunan s harfidir. "es" sesini verir.

 

Kelime başında es veyâ se okunur.

 

Kelime başında is veyâ si okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

ös, üs veyâ sö, sü okunması için başına veyâ ardına ö (Ö,Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde is veyâ si okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

Açıklama: Orkun Yazıtları'nda gerek aS gerekse eS harfleri bâzı kelimelerde aŞ (eŞ) sesini vermektedir. Bu konuyu inceleyen "Orkun Yazıtları'nın aS, eS, aŞ (eş) Lugati" otağımız tarafından hazırlanmaktadır.

 

T = aT

 

Kalın sesli harflerle okunan T harfidir. "aT" sesini verir.

 

Kelime başında aT veyâ Ta okunur.

 

Kelime başında ıT veyâ Tı okunması için başına veyâ ardına ı (I),

 

oT, uT veyâ To, Tu okunması için başına veyâ ardına O (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde ıT veyâ Tı okunması için başına veyâ ardına I (I),

 

uT veyâ Tu okunması için başına veyâ ardına O (U) seslisini alır.

 

Kendisinden önce Kalın L = L gelmesi hâlinde V = LT birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : V = LT)

 

Kendisinden önce Kalın N = N gelmesi hâlinde J = NT birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : J = NT)

 

t = eT

 

İnce sesli harflerle okunan t harfidir. "eT" sesini verir.

 

Kelime başında eT veyâ Te okunur.

 

Kelime başında it veyâ ti okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

öt, üt veyâ tö, tü okunması için başına veyâ ardına ö (Ö,Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde it veyâ ti okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

Kendisinden önce ince n = n gelmesi hâlinde nt = J birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : nt =J)

 

Y = aY

 

Kalın sesli harflerle okunan Y harfidir. "aY" sesini verir.

 

Kelime başında aY veyâ Ya okunur.

 

Kelime başında ıY veyâ Yı okunması için başına veyâ ardına ı (I),

 

oY, uY veyâ Yo, Yu okunması için başına veyâ ardına o (O, U) seslisini alır.

 

Kelime içinde ıY veyâ Yı okunması için başına veyâ ardına ı (I),

 

Kendisinden sonra kalın n = N gelmesi hâlinde F = yn birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : F = yn)

 

y = eY

 

İnce sesli harflerle okunan y harfidir. "ey" sesini verir.

 

Kelime başında ey veyâ ye okunur.

 

Kelime başında iy veyâ yi okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

öy, üy veyâ yö, yü okunması için başına veyâ ardına Ö (Ö, Ü) seslisini alır.

 

Kelime içinde iy veyâ yi okunması için başına veyâ ardına i (İ),

 

BAĞIMSIZ SESSİZLER

 

Kalını ve incesi olmayan sessiz harfler şunlardır:

 

Ç = Ça

 

M = Ma

 

P = Pa

 

Ş = Şa

 

Z = Za

 

(Toplam 5 harf...)

 

----------

 

Ç = Ça

 

Hem kalın hem de ince sesli harflerle okunan ç harfidir. "Ça" sesini verir.

 

Kelime başında AÇ, ÇA, ÇE veyâ EÇ okunur.

 

Kelime başında bu seslerin dışında bir ses vermesi isteniyorsa önüne veyâ ardına vermesi istenilen sesin sesli harfi konulur.

 

Kelime içinde bu seslerin dışında bir ses vermesi isteniyorsa önüne veyâ ardına vermesi istenilen sesin sesli harfi konulur.

 

M = Ma

 

Hem kalın hem de ince sesli harflerle okunan m harfidir. "Ma" sesini verir.

 

Kelime başında AM, EM, MA veyâ ME okunur.

 

Kelime başında bu seslerin dışında bir ses vermesi isteniyorsa önüne veyâ ardına vermesi istenilen sesin sesli harfi konulur.

 

Kelime içinde bu seslerin dışında bir ses vermesi isteniyorsa önüne veyâ ardına vermesi istenilen sesin sesli harfi konulur.

 

Kelime sonunda fiil eki olarak kullanıldığında önüne ve ardına ı, i harfi konmaksızın yazılır. KaLDıM = MVK, BiLDiM = Mvib, KalMıŞ = ŞMLK, BiLMiŞ = şmlib gibi...

 

P = Pa

 

Hem kalın hem de ince sesli harflerle okunan p harfidir. "Pa" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de p harfi ile başlayan kelime olmadığından) aP veyâ eP okunur.

 

Kelime başında IP, ip okunması için başına I (I, İ),

 

OP, UP okunması için başına O (O, U),

 

öp, üp okunması için başına Ö (Ö, Ü) seslilerini alır.

 

Kelime içinde IP, ip, UP, üp ve PI, pi, PU, pü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekir.

 

Kelime sonlarında ıP, iP, uP, üP okunur. KaLıP, BİLiP, BULuP, BÖLüP gibi...

 

Ş = Şa

 

Türk yazısında zaman zaman kalın aŞ sesi veren S ve ince eŞ sesi veren s harfleri, bugün bu yazıda sâdece aS ve eS sesi için kullanılmalıdır. Bu durumda;

 

Ş = Şa harfi hem kalın hem de ince sesli harflerle okunan ş harfi olmalıdır. "Şa" sesini vermelidir. Bu göre; kelime başında AŞ, ŞA okunmalıdır.

 

Kelime başında bu seslerin dışında bir ses vermesi isteniyorsa önüne veyâ ardına vermesi istenilen sesin sesli harfi konulmalıdır.

 

Kelime içinde bu seslerin dışında bir ses vermesi isteniyorsa önüne veyâ ardına vermesi istenilen sesin sesli harfi konulmalıdır.

 

Z = Za

 

Hem kalın hem de ince sesli harflerle okunan z harfidir. "Za" sesini verir.

 

Kelime başında (Türkçe'de z harfi ile başlayan kelime olmadığından) aZ veyâ eZ okunur.

 

Kelime başında IZ, iz okunması için başına ı (I, İ),

 

OZ, UZ okunması için başına O (O, U),

 

öz, üz okunması için başına Ö (Ö, Ü) seslilerini alır.

 

Kelime içinde IZ, iz, UZ, üz ve ZI, zi, ZU, zü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekir.

 

Kelime sonlarında ıZ, iZ, uZ, üZ okunur. KIZıMıZ, TeRiMiZ, SOYuMuZ, ÖZüMüZ, KIZıNıZ, TeRiNiZ, SOYuNuZ, ÖZüNüZ gibi...

 

SESLİ SESSİZLER

 

Önünde veyâ ardında bir sesli harf bulunan sesli sessiz harfler şunlardır:

 

c = iÇ, Çİ (Okunuşu İÇ)

 

Q = IK, KI (Okunuşu IK)

 

q = OK, UK, KO, KU (Okunuşu OK)

 

X = öK, üK, Kö, Kü (Okunuşu ÖK)

 

(Toplam 4 harf...)

 

----------

 

c = iÇ, Çİ (Bk. : Yardımcı çalışmalar, *1)

 

iç ve çi sesi verir. E ve İ hâllerinde ardına e = (E) ve i = (İ) sesli harflerini alır.

 

Q = ıK, KI (Bk. : Yardımcı çalışmalar, *2)

 

Kelime başında yalnız Kı sesi verirse de KIL-mak (LQ) kelimesinin dışında ardına I ( I ) harfini alır.

 

Kelime içinde yalnız ıK ve Kı sesi verir.

 

Kelime içinde KI sesi vermesi hâlinde ardına I ( I ) harfini alır.

 

q = OK, UK, KO, KU

 

Kelime başında OK veyâ UK sesi verir.

 

Kelime ilk hecesinde KO veyâ KU sesi vermesi isteniyorsa ardına O veyâ U karşılığı olan ( O ) harfi yazılır.

 

Kelime içinde UK sesi vermesi isteniyorsa önüne U harfini almaz.

 

Kelime içinde KU sesi vermesi isteniyorsa ardına U karşılığı olan ( O ) harfi yazılır.

 

X = öK, üK, KÖ, KÜ

 

Kelime başında ök veyâ ük sesi verir.

 

Kelime ilk hecesinde KÖ veyâ KÜ sesi vermesi isteniyorsa ardına Ö veyâ Ü karşılığı olan ( Ö ) harfi yazılır.

 

Kelime içinde ÜK sesi vermesi isteniyorsa önüne Ü harfini almaz.

 

Kelime içinde KÜ sesi vermesi isteniyorsa ardına Ü karşılığı olan ( Ö ) harfi yazılır.

 

İKİ SESLİ (birleşik) SESSİZLER (Bk. : Yardımcı çalışmalar, *4)

 

İki ses veren sessiz harfler şunlardır:

 

V = ld, lt (Okunuşu ALT)

 

C = nç (Okunuşu ANÇ)

 

J = nd, nt (Okunuşu ANT)

 

H = ng (Okunuşu ANG)

 

F = yn (Okunuşu AYN)

 

(Toplam 5 harf...)

 

----------

 

V = LD, LT

 

Kelime başında (Türkçe'de L harfi ile başlayan kelime olmadığından) ALD (ALT) veyâ ELD (ELT) okunur.

 

Kelime başında ILD, İLD veyâ ILT, İLT okunması için başına I, İ ( I ) alır.

 

Kelime başında OLD, ULD veyâ OLT, ULT okunması için başına O, U ( O ) alır.

 

Kelime başında ÖLD, ÜLD veyâ ÖLT, ÜLT okunması için başına Ö, Ü ( Ö ) alır.

 

Kelime içinde hangi sesle okunması gerektiğini bir önceki hecenin seslisi belirler.

 

C = NÇ

 

Kelime başında (Türkçe'de "ne" kelimesinin ve türevlerinin dışında n harfi ile başlayan kelime olmadığından) ANÇ veyâ ENÇ okunur.

 

Kelime başında INÇ, İNÇ okunması için başına I, İ ( I ) alır.

 

Kelime başında ONÇ, UNÇ okunması için başına O, U ( O) alır.

 

Kelime başında ÖNÇ, ÜNÇ okunması için başına Ö, Ü ( Ö ) alır.

 

Kelime içinde hangi sesle okunması gerektiğini bir önceki hecenin seslisi belirler.

 

J = ND, NT

 

Kelime başında (Türkçe'de "ne" kelimesinin ve türevlerinin dışında n harfi ile başlayan kelime olmadığından) AND (ANT) veyâ END (ENT) okunur.

 

Kelime başında IND, İND veyâ INT, İNT okunması için başına I, İ ( I ) alır.

 

Kelime başında OND, UND veyâ ONT, UNT okunması için başına O, U ( O ) alır.

 

Kelime başında ÖND, ÜND veyâ ÖNT, ÜNT okunması için başına Ö, Ü ( Ö ) alır.

 

Kelime içinde hangi sesle okunması gerektiğini bir önceki hecenin seslisi belirler.

 

H = NG

 

Kelime başında (Türkçe'de "ne" kelimesinin ve türevlerinin dışında n harfi ile başlayan kelime olmadığından) ANG veyâ ENG okunur.

 

Kelime başında ING, İNG okunması için başına I, İ ( I ) alır.

 

Kelime başında ONG, UNG okunması için başına O, U ( O ) alır.

 

Kelime başında ÖNG, ÜNG okunması için başına Ö, Ü ( Ö ) alır.

 

Kelime içinde hangi sesle okunması gerektiğini bir önceki hecenin seslisi belirler.

 

F = YN (Bk. : Yardımcı çalışmalar, *3)

 

Sert seslilerle kullanılır.

 

Kelime başında AYN okunur.

 

Kelime başında IYN okunması için başına I, İ ( I ) alır.

 

Kelime başında OYN veyâ UYN okunması için başına O, U ( O ) alır.

 

Kelime içinde ('O' sert seslisi dışında) hangi sert sesle okunması gerektiğini bir önceki hecenin sert seslisi belirler.

 

(NY sesi verdiği zannı, Bilge Kağan Bengü Taşı'nın, 3üncü yüzünün (Güney yüzü), 14üncü dizisindeki "Tonyukuk" kelimesinin qqYNOT harfleri ile yazılmasından kaynaklanmıştır. Biz bu yazılışın bir yazım hatâsı olduğu kanaatindeyiz.)

 

----------

 

YARDIMCI ÇALIŞMALAR

 

*1- Türk Yazısı'ndaki İÇ, Çİ ( c ) sesli kelimeler

Yazıtın Adı Taşın Yüzü Yüzün Satırı iÇ Sesinin Kelimesi Farklı Okunuşları?

 

Kelimenin Anlamı

 

Kemçik-Çırgak

 

 

2

 

 

6

EMcg eGİÇiME kızıma

 

 

 

 

 

 

 

 

EMc:g eG:İÇiME eg?içim'e

 

 

 

 

2

 

 

6

tgcmgAN aNA eGeM İÇiGiT ?

 

 

 

 

 

 

 

 

tgcmg:AN aNA:eGeM İÇiGiT ana Gemiçik'i?*

 

 

 

 

 

 

 

 

tgcmg:AN aNA:eGeM İÇGiT ana Gemiçik'i?*

 

 

 

 

 

 

 

 

tg:cmg:AN aNA:eGeMİÇ:GeT ana gemiç? get?

 

 

 

 

 

 

 

 

tg:cmg:AN aNA:eGeMİÇ:eGeT ana gemiç? eget?

 

 

 

 

2

 

 

7

MIRL:Ac:şB BaŞ:İÇE:aLıRIM baş içine alırım; aklıma koyarım

 

 

 

 

2

 

 

7

AcŞY YaŞİÇE ?

 

 

 

 

 

 

 

 

Ac:ŞY YaŞ:İÇE yaş içine; çocuk içine

 

 

 

 

2

 

 

8

ehgrcl eLİÇeRiGÑE ?

 

 

 

 

 

 

 

 

Ehgrc:l eL:İÇeRiGÑE el (il) içerisine

Tonyukuk

 

1-1

 

 

4

idkc İÇiKDİ boyun eğdi

 

 

 

 

1-1

 

 

10

erc İÇRE içinde

Bilge Kağan

 

1

 

 

25

mtrgc İÇGiRT(T)iM boyun eğdirttim

 

 

 

 

1

 

 

37

idkc İÇiKDİ boyun eğdi

 

*2- Türk Yazısı'ndaki (Orkun) IK, KI ( Q ) sesli kelimeler

 

Yazıtın Adı

 

 

Taş Nu./Yüz Nu./Dizi Nu.

 

 

ıK, Kı Sesinin Kelimesi

 

 

Kelimenin Okunuşu

 

 

Kelimenin Anlamı

Tonyukuk

 

I-1-1

MJlQ KILıNDıM kılındım; oldum; doğdum

 

 

 

 

I-1-5

nıYSIQ KISaYIN kılayım; yapayım

 

 

 

 

I-2-3

GFTIQ KITaYNıĞ Kıtay'ı

 

 

 

 

I-2-4 ve I-2-5

FTIQ KITaYN Kıtay

 

 

 

 

I-2-4 ve I-3-4

MLSIQ KISaLıM kılalım; yapalım

 

 

 

 

I-2-7

ADFTIQ KITaYNDA Kıtay'dan

 

 

 

 

I-3-1 ve I-3-2

AQLB BaLIKA balıka; kente

 

 

 

 

I-3-2

QLB BaLIK balık; kent

 

 

 

 

I-3-3 ve I-4-4

ZKRIQ KIRKıZ Kırgız

 

 

 

 

I-3-5

MQsDO UDSIKıM uyuyasım

 

 

 

 

I-3-6

AKZKRIQ KIRKıZTA Kırgız'da

 

 

 

 

I-4-3

GZKRIQ KIRKıZıĞ Kırgız'ı

 

 

 

 

5 I-4-5

ADZKRIQ KIRKıZDA Kırgız'dan

 

 

 

 

I-4-6(x2) ve I-4-9(x2)

smQST TaŞIKMıŞ dışarılamış; dışarı çıkmış

 

 

 

 

I-4-8

GnYIQ KIYıNıĞ buyruğunu; dilediğini

 

 

 

 

II-1-5

PZIQ KIZıP kızıp

 

 

 

 

II-2-4(x2) ve II-3-2

LZIQ KIZıL kızıl

 

 

 

 

2-2-5

AKFTIQ KITaYNKA Kıtay'a

Köl Tigin

 

1-2

AHIQsTB BaTıSIKIÑA batısına

 

 

 

 

1-6

ZMDIQ KIDMaZ barındırmaz

 

 

 

 

1-11

MDTIQUT TOKITDıM dokuttum

 

 

 

 

2-4,14,17,25,35(x2),36 ve 3-13

ZKRIQ KIRKıZ Kırgız

 

 

 

 

2-4,14,28 ve 3-11

FTIQ KITaYN Kıtay

 

 

 

 

2-7

ZIQ KIZ kız

 

 

 

 

2-12

IKDQLB BaLIKDaKI balıktaki; kentteki

 

 

 

 

2-12

smQGT TaĞIKMıŞ dışarılamış; dışarı çıkmış

 

 

 

 

2-15 ve 4-1

KRIQ KIRK kırk

 

 

 

 

2-16(x2)

IVQ KILDI kıldı

 

 

 

 

2-34

AFQZ aZKIYNA azıcık

 

 

 

 

3-4

ADQLB BaLIKDA balıkta; kentte

 

 

 

 

3-5

IDLÇLIQ KILıÇLaDI kılıçladı

 

 

 

 

3-8

AQILB BaLIKA balıka; kente

Bilge Kağan

 

1-5,12,23 ve 3-2

FTIQ KITaYN Kıtay

 

 

 

 

1-5,12,15,20(x2),26(x2),27

ZKRIQ KIRKıZ Kırgız

 

 

 

 

1-7

ZIQ KIZ kız

 

 

 

 

1-10

IKDQLB BaLIKDaKI balıktaki; kentteki

 

 

 

 

1-10

smQGT TaĞIKMıŞ dışarılamış; dışarı çıkmış

 

 

 

 

1-12

KRIQ KIRK kırk

 

 

 

 

1-14(x2)

IVQ KILDI kıldı

 

 

 

 

1-20(x2)

GIVQ KILDIĞ kıldı

 

 

 

 

1-28(x3)

QILB BaLIK balık; kent

 

 

 

 

1-28,30

ADQILB BaLIKDA balıkta; kentte

 

 

 

 

1-31

ADqDLŞIQ KIŞLaDUKDA kışladığımızda

 

 

 

 

1-32

şmQŞT TaŞIKMıŞ dışarılamış; dışarı çıkmış

 

 

 

 

1-35

IDMLQ KILMaDI kılmadı

 

 

 

 

1-37

ATLSIQ KISıLTA geçitte; geçitinde

 

 

 

 

3-2

NŞIQ KIŞıN kışın

 

 

 

 

3-7

ADFTIQ KITaYNDA Kıtay'dan

 

 

 

 

4-2

AHIQsTB BaTıSIKIÑA batısına

 

 

 

 

4-4

ZMDIQ KIDMaZ barındırmaz

 

 

 

 

4-10

NIZIQ KIZIN kızın

 

 

 

 

4-11

GLGGRIQ KIRGaGLıĞ işlenmiş; dokunmuş

 

 

 

 

4-14

MTTIQOT TOKITTıM dokuttum

 

Yukarıki cetvel ile ilgili açıklama: (x2) veyâ (x3), kelimenin dizi içinde iki veyâ üç kere kullanıldığını gösterir.

 

*3- Türk Yazısı'ndaki (Tonyukuk ve Orkun) YN ( F ) sesli kelimeler

 

YN Sesinin Kelimesi

 

 

Kelimenin Okunuşu

 

 

Kelimenin Anlamı

Foq KOYN Koyn, koyun

FTIQ KITaYN Kıtayn

FGiÇ ÇIGaYN Çıgayn, yoksul

FY YaYN Yayn-mak, yayın- , dağıt-

TF aYNıT Aynıt-mak, korkut-

GF aYNıG Aynıg, kötü

GiF aYNIG Aynıg, kötü (Bilge Tonyukuk)

AFQZ aZKIYNA Azkıyna, azıcık

AFKZ aZKıYNA Azkıyna, azıcık (Bilge Tonyukuk)

qqFOT TOYNUKUK Tonyukuk

 

*4- Türk Yazısı'nda iki sesli (birleşik) sessizlerin kullanılışı

AÇIKLAMALAR Kelime Örneği Okunuşu Anlamı

Kalın Sesli Kelimede LD sesi varsa V harfi kullanılır IVL aLDI aldı

Kalın Sesli Kelimede LT sesi varsa V harfi kullanılır IVL aLTı altı

Kalın Sesli Kelimede NÇ sesi varsa C harfi kullanılır AC aNÇa şöyle

Kalın Sesli Kelimede ND sesi varsa J harfi kullanılır AJO ONDA onda

Kalın Sesli Kelimede NG sesi varsa H harfi kullanılır RHUS SUNGuR sungur

Kalın Sesli Kelimede NT sesi varsa J harfi kullanılır AMJOY YONTMA yontma

İnce Sesli Kelimede nç sesi varsa C harfi kullanılır Cr eRiNÇ erinç

İnce Sesli Kelimede nd sesi varsa J harfi kullanılır eJb BeNDE bende

İnce Sesli Kelimede ng sesi varsa H harfi kullanılır nh eNGiN engin

İnce Sesli Kelimede nt sesi varsa J harfi kullanılır

 

iJk

KeNTİ kenti

Kalın Sesli Kelimede YN sesi varsa F harfi kullanılır

 

KFK

KaYNaK kaynak

Share this post


Link to post
Share on other sites

Orkun Alfabesinin şu zamana kadar beni hiç cezbetmemiş ve merakımı uyandırmamış olması hasebiyle araştırmamış olmam yüzünden, sizin açtığınız konu bilgi dağarcığıma yeni bilgiler ekledi ama ne yazık ki beynim bu bilgiler sana gereksiz diyerek ileride kullanılmak üzere paketleyip bilinçaltıma gönderdi.

 

Anladığım kadarıyla etimolojiye merakınız var bu çok güzel ama bu sitede ki herkesin ilgisini çekmeyebilir hatta sizin kuru bir inad yüzünden bu kadar ileriye gittiğinizi düşünebilirler.Bence artık bu Orkun Alfabesi aşkına son verip yeni konulara yelken açın :confused1:

Share this post


Link to post
Share on other sites

Kardeşim gitmeme kararına sevindim. Ayrıca bu bilgileri paylaştığın için teşekkür ederim eline sağlık. Orkun alfabesini severim. Göktürk tarihi de çok güzeldir.

 

Hani Eski Türklere barbar göçebe kültürsüz diyenlere en güzel cevabı orkun alfabesi ve yazıtlar verir. O yazıtlardaki öğütler ve atasözü niteliğindeki özlü sözler; düşüncede ve kültürde gelişmişliğimizi ortaya koymaktadır. İnsanın tarihini öğrenmesi gerekir. Bir insan kendi tarihini bilmiyorsa temelsizdir. Boşlukta savrulur kim nereye çekerse oraya gider. Tarihini öğreneceksin ki ona göre hata yapıldıysa yapmayacaksın iyi bir örnek varsa daha iyisini yapacaksın.

Share this post


Link to post
Share on other sites
Orkun Alfabesinin şu zamana kadar beni hiç cezbetmemiş ve merakımı uyandırmamış olması hasebiyle araştırmamış olmam yüzünden, sizin açtığınız konu bilgi dağarcığıma yeni bilgiler ekledi ama ne yazık ki beynim bu bilgiler sana gereksiz diyerek ileride kullanılmak üzere paketleyip bilinçaltıma gönderdi.

 

Anladığım kadarıyla etimolojiye merakınız var bu çok güzel ama bu sitede ki herkesin ilgisini çekmeyebilir hatta sizin kuru bir inad yüzünden bu kadar ileriye gittiğinizi düşünebilirler.Bence artık bu Orkun Alfabesi aşkına son verip yeni konulara yelken açın :confused1:

Yazıtların tercümelerini de verdikten sonra konuyu sonladıracağım merak etmeyin :)

 

Kardeşim gitmeme kararına sevindim. Ayrıca bu bilgileri paylaştığın için teşekkür ederim eline sağlık. Orkun alfabesini severim. Göktürk tarihi de çok güzeldir.

 

Hani Eski Türklere barbar göçebe kültürsüz diyenlere en güzel cevabı orkun alfabesi ve yazıtlar verir. O yazıtlardaki öğütler ve atasözü niteliğindeki özlü sözler; düşüncede ve kültürde gelişmişliğimizi ortaya koymaktadır. İnsanın tarihini öğrenmesi gerekir. Bir insan kendi tarihini bilmiyorsa temelsizdir. Boşlukta savrulur kim nereye çekerse oraya gider. Tarihini öğreneceksin ki ona göre hata yapıldıysa yapmayacaksın iyi bir örnek varsa daha iyisini yapacaksın.

O barbar diyenler Savaş mesleğinden bihaber dedelerinin kuyruk acısını hissediyorlar.Savaşmakta bir ilerilik göstergesidir.Hakim, bilimi ileri milletler hep savaşan milletler olmuştur.Orkun Alfabesinin kendisi zaten başlı başına şaşkın uyunadırıcı, çünkü geçmişi çok eski.Üstelik diğer alfabeler gibi başka alfabelerin değişimiyle oluşmamış.

Share this post


Link to post
Share on other sites

BİLGE KAĞAN BENGÜ TAŞI

 

 

 

 

 

 

Türkiye Türkçesi ile Bilge Kağan Bengü Taşı

 

 

1. Yüz. (Doğu yüzü)

 

1- Teñri teg Teñri yaratmış Türk Bilge Kağan; Sözüm: Babam Türk Bilge ..nda al..tı Sir Tokuz Oğuz İyi Ediz otağlı beğleri bodunu .. Türk Teñri ..

 

2- üstüne kağan oturdum. Oturduğumda ölürcesine sıkılan Türk beğleri bodunu silkinip sevinip yere bakan gözü yukarı baktı. Bu çağda kendim oturup bunca ağır töreyi dört yandaki .......... etdim. Üstte Kök Teñri altta yağız yer kılındığında ikisi arasında kişi oğlu kılınmış.

 

3- Kişi oğlunun da üstüne atalarım Bumın Kağan İstemi Kağan oturmuş. Oturunca Türk Bodunu'nun ilini töresini tutu vermiş edi vermiş. Dört yan hep yağı imiş. Ordu gönderip dört yandakı bodunu hep almış hep bağlamış. Başlıya baş eğdirmiş dizliye diz çöktürmüş. Doğu'da Kadırkan ormanına kadar Batı'da

 

4- Temirkapı'ya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek düzensiz Kök Türk öylece oturur imiş. Bilge kağan imiş. Alp kağan imiş. Buyruğu bile bilge imiş gerçek alp imiş gerçek. Beğleri bile bodunu bile düz imiş. Onun için ili öyle tutmuş gerçek. İli tutup töre düzenlemiş. Kendisi öylece ölümü bulmuş.

 

5- Yasçı ağlayıcı Doğu'da gün doğusunda Böklü Çül'lü İl Çin Tibet Apar Rum Kırgız Üç Kurıkan Otuz Tatar Kıtayn Tatabı bunca bodun gelerek ağlamış yaslanmış. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra kardeşi kağan olmuş gerçek. Oğulları kağan olmuş gerçek. Ondan sonra kardeşi ağabeği gibi

 

6- kılınmadığı gerçek oğlu babası gibi kılınmadığı gerçek bilgisiz kağan oturmuş gerçek. Kötü kağan oturmuş gerçek. Buyruğu yine bilgisiz(miş)gerçek kötü imiş gerçek. Beğleri bodunu eğri (olduğu) için Çin bodunu alcı kandırıcı (olduğu) için aldatıcı (olduğu) için kardeşi ağabeğe düşürdüğü için beğle bodunu

 

7- çekiştirdiği için Türk Bodun illediği ilini elden çıkarmış kağanladığı kağanını yitiri vermiş. Çin Bodunu'na beğlik er oğlanı kul oldu kadınlık kız oğlanı odalık oldu. Türk beğleri Türk adını attı. Çinli beğlercesine Çin adını tutarak Çin kağanına kapılmış. Elli yıl

 

8- işini güçünü vermiş. Doğu'da gün doğusunda Bökli kağana kadar ordulayı vermiş. Batı'da Demirkapı'ya kadar ordulayı vermiş. Çin kağanına ilini töresini alı vermiş. Türk kara topluluğu bodunu şöyle demiş: "İlli bodun idim. İlim şimdi hani? Kime ili kazanırım" der imiş.

 

9- "Kağanlı bodun idim. Kağanım hani? Ne kağana işi güçü veririm." der imiş. Böyle deyip Çin kağanına yağı olmuş. Yağı olup kendini derleyip toparlamadığından yine tutsaklaşmış. Bunca işi güçü verdiğini düşünmeden Türk bodununu öldüreyim kazıyaym der imiş. Yokolmaya varır imiş. Üstte

 

10- Türk Teñrisi Türk kutlu yerini suyunu öyle düzenlemiş. Türk bodunu yok olmasın diye bodun olsun diye babam İlteriş Kağanı anam İlbilge Kadını göğün tepesinde tutup yukarı kaldırmış gerçek. Babam Kağan onyedi erle dışarılamış. "Dışarı yürüyor" diye söz işitip kentteki dışarılamış dağdakı

 

11- inmiş. Dirilip yetmiş er olmuş. Teñri güç verdiği için babam kağanın çerisi börü gibi yağısı koyun gibi imiş. Doğu'yu Batı'yı çerileyip derlemiş toparlamış. Hepsi yediyüz er olmuş. Yediyüz er olunca ilsizleşmiş kağansızlaşmış bodunu odalıklaşmış kullaşmış bodunu Türk Töresi'ni bırakmış

 

12- bodunu atam babam töresince yaratmış yerleştirmiş. Tölis Tarduş bodunu orada düzeltmiş. Yabguyu şadı orada vermiş. Güney'de Çin bodunu yağı imiş. Kuzey'de Baz Kağan Dokuzoğuz bodunu yağı imiş. Kırgız Kurıkan Otuztatar Kıtayn Tatabı hep yağı imiş. Babam kağan bunca... kırk artığı

 

13- yedi yol ordu salmış yirmi savaş savaşmış. Teñri istediği için illiyi ilsizleştirmiş kağanlıyı kağansızlaştırmış yağıyı buyruğunda kılmış. Dizliye diz çöktürmüş başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan onca ili töreyi kazanıp ölü vermiş. Babam kağana ilkin Baz kağanı balbal dikmiş. Babam

 

14- kağan öldüğünde kendim sekiz yaşında idim. Töreye göre üste amcam kağan oturdu. Oturunca Türk bodununu yine düzenledi doyurdu. Yoksulu bay kıldı. Azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim tigin erk..... iy..... . Teñri istediği için

 

15- Ondört yaşımda Tarduş bodunu üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile Doğu'da Yeşil Irmak Şantuñ yazısına kadar ordu saldık. Batı'da Demir Kapı'ya kadar ordu saldık. Kögmen'den aşıp Kırgız yerine kadar ordu saldık. Topluca yirmibeş (yol) ordu saldık. Onüç (yol) savaştık. İlliyi ilsizleştirdik. Kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye

 

16- diz çökerttik. Başlıya baş eğdirttik. Türgiş kağanı Türk'üm bodunum idi. Bilemediği için bize karşı yanıldığı yağılık yaptığı için kağanı öldü. Buyruğu beğleri yine öldü. On Ok bodunu eziklik gördü. Atalarımızın tuttuğu yerler sular ıssız kalmasın diye Az bodununu eğitip düzenleyip ..... Bars Beğ

 

17- idi. Kağan adını burada biz verdik. Kız kardeşim eceyi verdik. Kendisi yağılaştı. Kağanı öldü. Bodunu odalık kul oldu. Kögmen yeri suyu ıssız kalmasın diye Az Kırgız budununu eğitip eğitip düzenleyip geldik. Savaştık. ..... ilini yine verdik. Doğu'da Kadırkan ormanını aşıp bodunu öyle düzenledik öyle eğittik. Batı'da

 

18- Keñü Tarman'a kadar Türk bodununu öyle kondurduk öyle düzenledik. O çağda kul kullu odalık odalıklı olmuş idi. Kardeşi ağabeyini bilmez idi. Oğlu babasını bilmez idi. Öyle kazanılmış öyle edilmiş elimiz töremiz vardı. Türk Oğuz beğleri bodun işit: Üstte Teñri basmazsa aşağıda yer delinmezse

 

19- Türk bodunu elini töreni kim bozabilir yıkabilir? Türk bodunu irkil uyan. Buyruk dinlemezliğinden eğiten bilgili kağanına bağımsız bunsuz iyi iline kendin yanıldın. Kötülük ettin. Pusatlı nereden gelip (seni) dağıtıp gönderdi. Süngülü nereden gelerek sürüp gönderdi. Kutlu Ötüken ormanının bodunu gitti. Doğu'ya gidenin gitti. Batı'ya

 

20- gidenin gitti. Gittiğin yerde iyiliğin oydu gerçek. Kanın ırmakça aktı. Kemiğin dağca yığıldı. Beğlik erkek oğlunu kul kıldı. Kadınlık kız oğlunu odalık kıldı. O bilmediği için kötülük (ettiği) için amcam kağan ölüme vardı. İlkin Kırkız kağanını balbal diktim. Türk bodununun adı sanı yok olmasın diye babam kağanı

 

21- anam katunu yücelten Teñri il veren Teñri Türk bodununun adı sanı yok olmasın diye beni o Teñri kağan oturttu gerçek. Varlıklı bay bodun (üstüne) oturmadım. İçi aşsız dışı giyimsiz düşkün kötü bodunun üstüne oturdum. Kardeşim Költigin iki şad kardeşim Költigin ile konuştuk. Babamızın

 

22- amcamızın kazandığı bodunun adı sanı yok olmasın diye Türk bodunu için gece uyumadım gündüz oturmadım. Kardeşim Költigin ile iki şad ile öle bite kazandım. Öyle kazanıp bütün bodunu od su yapmadım. Ben kendim kağan oturduğumda her yere gitmiş bodun yayan çıplak öle bite dönüp

 

23- geldi. Bodunu düzenliyeyim diye Kuzey'de Oğuz bodunu üstüne Doğu'da Kıtayn Tatabı bodunu üstüne Güney'de Çin üstüne oniki (kez) ordu saldım. Savaştım. Ondan sonra Teñri bağışladığı için kutum gücüm var (olduğu) için ölecek bodunu diriltip besledim. Çıplak bodunu giyimli kıldım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım.

 

24- Az bodunu çok kıldım. Değerli illiden değerli kağanlıdan iyi kıldım. Dört yandaki bodunu hep buyruğumda kıldım yağısız kıldım. Hep bana sığındı(lar). Onyedi yaşımda Tañut yönüne ordu saldım. Tañut bodununu bozdum. Oğlunu karısını at sürüsünü (bütün) varlığını orada aldım. Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdak

 

25- yönüne ordu saldım. Bodununu orada bozdum. Çinli Oñ paşa beş tümen erle geldi. Iduk Baş'da savaştım. O orduyu orada yok ettim. Yirmi yaşımda Basmıl Idıkut soyum (olan) bodun idi. Yüklü deve göndermedi diye ordu saldım. ..... boyun eğdirttim. Varlığını beri getirdim. Yirmiki yaşımda Çin

 

26- yönüne ordu saldım. Çaça Paşa'nın sekiz tümen ordusu ile savaştım. Ordusunu orada öldürdüm. Yirmialtı yaşımda Çik bodunu Kırgız ile (birleşip) yağı oldu. Kem Irmağını geçip Çik yönüne ordu yürüttüm. Örpen'de savaştım. Ordusunu sançtım. Az bodununu aldım. Boyun eğdirttim. Otuzyedi yaşımda Kırgız yönüne ordu yürüttüm. Mızrak batacak (boydaki )

 

27- karı sökerek Kögmen ormanını aşıp yürüyerek Kırgız bodunu uykusunda bastım. Kağanı ile Soña ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm. İlini aldım. O yıl Türgiş üzerine Altun ormanını aşarak İrtiş ırmağını geçerek yürüdüm. Türgiş bodununu uykusunda bastım. Türgiş kağanının ordusu od gibi bora gibi geldi.

 

28- Bolçu'da savaştık. Kağanını yabgusunu şadını orada öldürdüm. İlini orada aldım. Otuz yaşımda Beş Balık'a doğru ordu yürüttüm. Altı yol savaştım. .... Ordusunu hep öldürdüm. Beş Balık içinde pek çok kişi .... yok olacağından kişi(ler) beni çağırmaya geldi(ler). Beş Balık onun için kurtuldu. Otuz artığı

 

29- bir yaşımda Karluk bodunu sıkıntısız bağımsız iken güçlü (bir) yağı oldu. Tamağ Iduk Baş'da savaştım. Karluk bodununu öldürdüm. Orada aldım. Basmıl kara bodunu ..... Karluk bodunu (ile birlikte) toparlanıp geldi. Sançtım öldürdüm. Dokuz Oğuz benim bodunum idi. Gök yer bulandığı için içine

 

30- kıskançlık değdiği için yağı oldu. Bir yılda dört yol savaştım. En ilki Toğu Balık'ta savaştım. Toğla ırmağını yüzerek geçip ordusu .... . İkinci (olarak) Andırğu'da savaştım. Ordusunu sançtım. İlini aldım. Üçüncü (olarak) Çuş Başı'nda savaştım. Türk bodunu ayak titretti. Kötü

 

31- olacak idi. Uzanıp yayılıp gelmekte olan ordusunu uçurdum. Pek çok ölecek kişi orada dirildi. Orada Toñra yiğiti bir boyu Toñga Tigin yoğunda çevirip vurdum. Dördüncüsü Ezginti Kadız'da savaştım. Ordusunu orada sançtım yıprattım. ...barım... ..... Kırk yaşımda Amğı Kurgan'da kışladığımızda kıtlık oldu. İlk yazında

 

32- Oğuz'a doğru ordu yürüttüm. İlk ordu dışarı çıkmıştı. İkinci ordu yerleşik idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. (Bizim için) Yaya kötü oldular deyip yenmeye geldi. Ordunun yarısı evi barkı yağmalamaya gitti. Ordunun yarısı da savaşmaya geldi. Biz az idik. Güçsüz idik. Oğuz ...t yağı ..... Teñri güç verdiği için orada sançtım.

 

33- dağıttım. Teñri istediği için ben kazandığım için Türk bodunu kazanmış oldu beliğ. Ben kardeşimle böylece başa geçip kazanmasam Türk bodunu ölecek idi yok olacak idi. Türk beğleri bodunu böyle düşünün böyle bilin. .... Oğuz bodunu ...d... göndermesin diye ordu yürüttüm.

 

34- Evini barkını bozdum. Oğuz bodunu Dokuz Tatar ile dirilip geldi. Ağu'da iki büyük savaş savaştım. Ordusunu bozdum. İlini orada aldım. Öyle kazanıp .... Teñri buyurduğu için ben otuzüç yaşımda ...uk idi. (Bu) çağda (kendisine) öğüt uğur güç (vermiş olan)

 

35- doyurmuş alp kağanına baş kaldırdı. Üstte Teñri kutsal yer su ... . amcam kağanın kutunu yeter bulmadı beliğ. Dokuz Oğuz bodunu yerini suyunu koyup Çin'e doğru gitti. Çin ..... bodunu ..... bu yerde (burada) geldi. "Besleyeyim" diye düşünüp ..... bodunu .....

 

36- kınat... . Güney'de Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde (burada) bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk bodununu ... kılmadım. İli töreyi iyice kazandım. ... toparlanıp yi...

 

37- orada savaştım. Ordusunu sançtım. Baş eğen baş eğdi bodun oldu. Ölen öldü. Seleñe'den aşağıya yürüyerek Karğan geçidinde evini barkını orada bozdum. ... ormanına çıktı. Uygur ilbaşısı yüz kadar erle Doğu'ya kaçıp gitti. .....

 

38- ...ti. Türk bodunu aç idi. O at sürüsünü alıp doyurdum. Otuzdört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Öfkelenip ordu yürüttüm. Soyunu .... oğlunu karısını orada aldım. İki ilbaşılı bodun .....

 

39- ..... Tatabı bodunu Çin kağanının buyruğuna girdi. Elçisi iyi sözü yakarışı gelmiyor diye yazın ordu saldım. Bodununu orada bozdum. At sürüsünü ... ordusu toparlanıp geldi. Kadırkan ormanında kon... .

 

40- ...ğakıña yerine doğru suyuna doğru kondu. Güney'de Karluk bodununa doğru ordu yürüt deyip Tudun Yamtar'ı gönderdim. ... Karluk ilbaşısı yok olmuş kardeşi bir korgana

 

41- ..... vergisi gelmedi. Onu korkutayım deyip ordu yürüttüm. Koruyucusu iki üç kişiyle kaçıp gitti. (Onun) Kara bodunu "Kağanım geldi" deyip (beni) övdü. ...ka ad verdim. "Küçük" adlı...

 

 

2. Yüz. (Güneydoğu yüzü)

 

Kök Öñ'ü yürüyerek ordu yürütüp geceli gündüzlü yedi çağda Susuz'a geçtim. Çorak'a ulaşıp yağmacı er(ler)i k...bes Keçin'e kadar ... .

 

 

3. Yüz. (Güney yüzü)

 

1- ... Çin atlı ordusunun onyedibin erini ilk gün öldürdüm. Yayan ordusunu ikinci gün hep öldürdüm. Bi... gelip vard... .

 

2- ..... yol ordu saldım. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtayn üstüne ordu saldım. ..... . Otuzdokuz yaşımda yazın Tatabı üstüne ordu saldım.

 

3- ...ben öldürdüm. Oğlunu karısını at sürüsünü varlığını ...ar ko.... .

 

4- bodun(unu) (kağanını oğlunu) karısını yok ettim.

 

5- yor.... .

 

6- savaştım. ..... . ..... . üçin [(için) (üçünü)]

 

7- verdim. Alp erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda (iken) Tatabı

 

bodunu Kıtayndan ayrıl... . ...ka... Töñüker dağına

 

8- Kuğ Paşa buyruğunda kırkbin er geldi. Töñüker dağında karşılaşıp dokundum. Otuzbin eri öldürdüm. Onbinini ... ise ... yola getirdim. Tatabı ....

 

9- öldürdü. Büyük oğlum ağrılanıp yok olunca Kuğ Paşa'yı balbal (olarak) diki verdim. Ben ondokuz yıl şad (olarak) oturdum. Ondokuz yıl kağan (olarak) oturdum. İl tuttum. Otuzbir...

 

10- Türk'üme bodunuma iyisini öylece kazanı verdim. Bunca kazanıp babam kağan it yılının onuncu ayının yirmialtısında ölü verdi. Lağzın yılının beşinci ayının yirmiyedisinde yoğ (töreni) yaptırdım. Bukağ buyrukçu .....

 

11- babası Lisün Tay Paşa başta beşyüz eriyle geldi. Kokuluk ö... altun gümüş gereğinden artık getirdi. Yoğ (töreni) kokusu getirip diki verdi. Sandal ağacı getirip kendi yaraş...

 

12- Bunca bodun saçını kulağını ya(nağını) biçti. Kendisinin iyi atını kara samurunu gök sincabını sayısız olarak getirip hep bıraktı.

 

13- Teñri gibi Teñri yaratmış Türk Bilge Kağan sözüm: Babam Türk Bilge Kağan oturduğunda Türk'ün şimdiki beğlerinden başka Tarduş beğleri Köl Çor başta olarak şadpıt beğleri önünde Tölis beğleri Apa Tarkan

 

14- başta olarak şadpıt beğleri bu... Taman Tarkan Tonyukuk Boyla Bağa Tarkan ile buyruk ...çı buyruğu Sebig Köl İrkin başta olarak buyruk(çu) bunca beğler babam kağanı çok

 

15- çok de yüceltti(ler). (Babam kağan da) Türk beğlerini bodununu çok de yüceltti övdü. ...Babam kağan ...ça ağır taşı kalınlaştırmış. Türk beğleri bodunu ...irdi. Kendime bunca...

 

 

4. Yüz. (Kuzey yüzü)

 

1- Teñri gibi Teñride olmuş Türk Bilge kağan bu çağda oturdum. Sözümü iyice işit. En çok kardeş yeğenim oğlum bütün soyum bodunum Güney'deki şadpıt beğleri Kuzey'deki tarkat buyruk beğleri Otuz Tatar Dokuz Oğuz beğleri bodunu bu sözümü iyice işit. Katıca dinle. Doğu'da gün

 

2- doğusuna Güney'de gün ortasına Batı'da gün batısına Kuzey'de gece ortasına onların içindeki bodun(lar) hep bana (iş) görür. Bunca bodunu hep düzenledim. Şimdi onun gibisi yok. Türk kağanı Ötüken ormanında oturursa ilde tasa yok (olmaz). Doğu'da Şantuñ ovasına kadar ordu saldım. Taluy'a geçip ulaşmadım. Güney'de Dokuz

 

3- Ersin'e kadar ordu saldım. Tibet'e geçip ulaşmadım. Batı'da İnci ırmağı...(nı) geçip Demirkapı'ya kadar ordu saldım. Kuzey'de Yir Bayırku yerine kadar ordu saldım. Bunca yer(ler)e kadar yürüttüm. Ötüken ormanı en yeğ(i) en iyi(si) imiş. İl tutulacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin bodunu ile anlaştım. Altunu gümüşü işlenmiş

 

4- ipeği tasasız (karşı koymadan) verir. Çin bodununun sözü tatlı ipeği yumuşak imiş. Tatlı sözü yumuşak ipeği ile aldatıp uzak bodunu iyice yaklaştırır imiş. Yaklaştırıp kondurduktan sonra kötü bilgilerini o çağda düşünür imiş. İyi bilgili kişiyi iyi alp kişiyi yürütmez imiş. Bir kişi yanılsa soyuna bodununa çocuklarına kadar barındırmaz

 

5- imiş. Tatlı sözüne yumuşak ipeğine aldanıp çok Türk bodunu öldün. Türk bodunu öleceksin. Güney'de Çoğay ormanına Tögültün ovasına konayım dersen Türk bodunu öleceksin. Orada kötü kişi şöyle öğretir imiş : "Uzak(ta) isen kötü ipek verir yakın(da) isen iyi ipek verir." deyip öyle öğretir imiş. Bilgi

 

6- bilmez kişi o sözü alıp (inanıp) yakın(ın)a gidip çok kişi öldün(üz). O yerlere gidersen Türk bodunu öleceksin. Ötüken yerinde oturup katar gezgin gönderirsen hiç tasan yok (olmaz). Ötüken ormanını sonsuz il tutarak oturacaksın. Türk bodunu toksan açlığı tokluğu düşünmezsin. Bir doyarsan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için düzenlemiş kağanının

 

7- sözünü almadan her yere gittin. Hep oralarda yittin yok oldun. Orada kalanlar her yere hep incelerek ölerek yürüyor idiler. Teñri buyurduğu için kendimin kutu var olduğu için kağan oturdum. Kağan oturunca yok yoksul bodunu hep toplattım. Yoksul bodunu varlıklı kıldım. Az bodunu çok kıldım. Yoksa bu

 

8- sözümde yalan var mı? Türk beğleri bodunu bunu işitin : Türk bodununu toplayıp il tutacağını burada söyledim. Yanılıp öleceğini yine burada yazdım. Nice nice sözüm varsa sonsuz taşa yazdım. Onu görüp bilin. Türk'ün şimdiki bodunu beğleri bu çağda buyruğumdaki beğler (olarak) mi yanılacaksınız? Babam

 

9- kağan amcam kağan oturduğunda dört yandaki bodunu öylece düzenlemiş. ... Teñri istediği için kendim oturduğumda dört yandaki bodunu düzenledim yarattım. ...i... kıldım. Ben Türgiş kağanına kızımı çok ulu (bir) tören ile alı verdim. Türgiş kağanının

 

10- kızını çok ulu törenle oğluma alı verdim. ... çok ulu törenle alı verdim. Ya.. ..t erdirdim. Başlıya baş eğdirttim. Dizliye diz çöktürttüm. Üstte Teñri altta yer (öyle) istediği için

 

11- gözün görmediği kulağın işitmediği bodunumu Doğu'da gün doğusuna ...ka Güney'de ..... Batı'da ... . Sarı altununu ak gümüşünü işlenmiş ipeğini ipek bezini binek atını aygırını kara samurunu

 

12- gök sincabını Türk'üme bodunuma kazanı verdim edi verdim. ... sıkıntısız kıldım. .... ...rdi. Erkli ... onca tümen (onbinlerce) oğlu ...ya almın? ...ün beğleri bodununa .....

 

13- yine besleyip üzmeden incitmeden oturdum. Türk beğleri Türk bodunuma ... at verdim ..ü.. . Şimdiki taşı ..ür.. kazanıp yücelten Türk bodunu bu kağanından bu beğlerinden suyundan ayrılmazsan Türk bodununda ...

 

14- özünde iyilik göreceksin. Evine girebileceksin. Sıkıntısız olacaksın. Ondan sonra Çin kağanından süsleyiciyi hep getirttim. Benim sözümü kırmadı. Kendisinin süsleyicisi idi. Ona görülmemiş anıt yaptırttım. İçine dışına görülmemiş süs vurdurttum. Taş yazdırttım. Gönüldeki sözümü vurdurttum.

 

15- On Ok oğluna yabancılara kadar bunu görüp bilin. Sonsuz taş işlettim. ... işlettim yazdırdım. O taş anıtını ...

 

 

5. Yüz. (Batı yüzü)

 

1- ...üstte...

 

2- Bilge Kağan uçup gitti.

 

3- yaz olsa üstte Teñri

 

4- davulu öter gibi öylece dahi

 

5- dağda yaban geyiği ötse öylece

 

6- üzülüyorum. Babam kağan

 

7- taşını kendim kağan ...

 

8- .....

 

9- .....

 

 

6. Yüz. (Güneybatı yüzü)

 

... Bilge Kağan'ın (bu) yazısını (ben) Yoluğ Tigin yazdım. Bunca anıtı süsü bezemeyi ... kağanın yeğeni Yoluğ Tigin ben (bir) ay dört gün oturup yazdım süsledim. Yağ...

Share this post


Link to post
Share on other sites

(Kül Tigin Âbidesi)

 

 

Güney yüzü

 

[1] Tengri teg tengride bolmış Türk Bilge Kağan bu ödke olurtum. Sabimin tüketi eşidgil. Ulayu ini yigünüm oğlanım biriki oğuşum budunum biriye şadpıt begler yırıya tarkat buyruk begler Otuz [Tatar ... ]

[1] Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki şadpıt beyleri, kuzeydeki tarkat, buyruk beyleri, Otuz Tatar…

 

[2] Tokuz Oğuz begleri budunı bu sabimin edgüti eşid katığdı tıngla: İlgerü kün toğsık[k]a birigerü kün ortusıngaru kurığaru kün batsıkınga yırığaru tün ortusıngaru anda içreki budun [kop] m[ang]a k[örür]. [bunç]a budun

[2] Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tâbidir. Bunca milleti

 

[3] kop itdim. Ol amtı ariyıg yok. Türk kağan Ötüken yış olursar ilte bung yok. İlgerü Şantung yazıka tegi süledim, taluyka kiçig tegmedim. Birigerü Tokuz Ersinke tegi süledim, Tüpütke kiçig [teg]medim. Kurığaru Yinçü ög[üz]

[3] hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersine kadar ordu sevk ettim, Tibete ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini geçerek

 

[4] keçe Temir Kapığka tegi süledim. Yırığaru Yir Bayırku yiririge tegi süledim. Bunca yirke tegi yorıtdım. Ötüken yışda yig idi yok ermiş. İl tutsık yir Ötüken yış ermiş. Bu yirde olurup Tabğaç budun birle

[4] Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından daha iyisi hiç yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin milleti ile

 

[5] tüzültüm. Altun kümüş işgiti kutay burigsuz anca birür. Tabğaç budun sabi süçig ağısı yımşak ermiş. Süçig sabin yımşak ağın arıp ırak budunuğ anca yağutır ermiş. Yağuru kondukda kisre ariyığ bilig anda öyür ermiş.

[5] anlaştım. Altını, gümüşü, ipeği ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırır-mış. Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş.

 

[6] Edgü bilge kişig edgü alp kişig yontmaz ermiş. Bir kişi yarigılsar oğuşı budunı bişükinge tegi kıdmaz ermiş. Süçig sabıriga yımşak ağısıriga arturup öküş Türk budun öltüg. Türk budun ölsikirig. Biriye Çoğay yış Tögültün

[6] İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş. Bir insan yanılsa, kabilesi, milleti, akrabasına kadar barındırmazmış. Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına, Tögültün

 

[7] yazı konayın tiser Türk budun ölsikig. Anda ariyığ kişi anca boşğurur ermiş. Irak erser yablak ağı birür, yağuk erser edgü ağı birür tip anca boşğurur ermiş. Bilig bilmez kişi ol sabığ alıp yağuru barıp öküş kişi öltüg.

[7] ovasına konayım dersen, Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: Uzak ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuş. Bilgi bilmez kişi o sözü alıp, yakına gidip, çok insan, öldün!

 

[8] Ol yirgerü barsar Türk budun ölteçi sen. Ötüken yir olurup arkış tirkiş ısar nerig buriguğ yok. Ötüken yış olursar beriggü il tuta olurtaçı sen. Türk budun tokurkak sen. Açsık tosık ömez sen. Bir todsar açsık ömez sen. Antağırigın

[8] O yere doğru gidersen, Türk milleti öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın yoktur. Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın. Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin. Açlık, tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun

 

[9] üçün igidmiş kağanıngın sabin almatın yir sayu bardığ. Kop anda alkıntığ, arıltığ. anda kalmışı yir sayu kop toru ölü yonyur ertig. Tengri yarlıkadukın üçün [ö]züm kutum bar üçün kağan olurtum. Kağan olurup

[9] için, beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalanınla her yere hep zayıflayarak, ölerek yürüyordun. Tanrı buyurduğu için, kendim devletli olduğum üçün, kağan oturdum. Kağan oturup

 

[10] yok çığarfy budunuğ kop kubratdım. Çığariy budunuğ bay kıldım. Az budunuğ öküş kıldım. Azu bu sabımda igid bar ğu? Türk begler budun bum eşidirîg. Türk [budun ti]rip il tutsıkırigın bunda urtum. Yarigılıp ölsikirfgin yime

[10] aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Yoksa, bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri, milleti, bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum. Yanılıp öleceğini yine

 

[11] bunda urtum. Neng nerig sabim erser berîggü taşka urtum. Arigar körü bilirig. Türk amtı budun begler bödke körügme begler gü yarigıltaçı siz? Men b[eriggü taş tokıtdım ... Tabğ]aç kağanda bedizçi kelürtüm, bedizet[t]im. Menirîg sabimin sımadı.

[11] burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum. Ona bakarak bilin. Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Ben ebedî taş yontturdum …. Çin kağanından resimci getirdim, resimlettim. Benim sözümü kırmadı.

 

[12] Tabğaç kağanıng içreki bedizçig ıtı. Arigar adınçığ bark yaraturtum. İçin taşın adınçığ bediz urturtum. Taş tokıtdım. Körfgülteki sabimin u[rturtum ... On Orig oğlırig]a tatıriga tegi bum körü bilirig. Benggü taş

[12] Çin kağanının maiyetindeki resimciyi gönderdi. Ona bambaşka türbe yaptırdım. İçine dışına bambaşka resim vurdurdum. Taş yontturdum. Gönüldeki sözümü vurdurdum … On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin. Ebedî taş

 

[13] tokıtdım. b[u ... il] erser, anca takı erig yirte irser, anca erig yirte berfggü taş tokıtdım, bitid[d]im. Anı körüp anca bilirig. Ol taş [ ... ]dım. Bu bitig bitigme atisi Yol[l]uğ T[igin].

[13] yontturdum … İl ise, şöyle daha erişilir yerde ise, işte öyle erişilir yerde ebedî taş yontturdum, yazdırdım. Onu görüp öyle bilin. Şu taş …. dım. Bu yazıyı yazan yeğeni Yollug Tigin.

 

 

 

Doğu yüzü

 

[1] Üze kök tengri asra yağız yir kılındukda ikin ara kişi oğlı kılınmış. Kişi oğlında üze eçüm apam Bumın Kağan İstemi Kağan olurmış. Olurupan Türk budunurig ilin törüsin tuta birmiş, iti birmiş.

[1] Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutu vermiş, düzenleyi vermiş.

 

[2] Tört bulurig kop yağı ermiş. Sü sülepen tört bulurigdakı budunuğ kop almış, kop baz kılmış. Başlığığ yükündürmiş, tizligig sökürmiş. İlgerü Kadırkan yışka tegi kirü Temir Kapığka tegi kondurmuş. İkin ara

[2] Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında

 

[3] pek teşkilâtsız Gök Türk öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku yine bügili imiş tabiî, cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece

[3] idi oksuz Kök Türk anca olurur ermiş. Bilge kağan ermiş, alp kağan ermiş. Buyrukı yime bilge ermiş erinç, alp ermiş erinç. Begleri yime budunı yime tüz ermiş. Anı üçün ilig anca tutmış erinç. İlig tutup törüg itmiş. Özi anca

 

[4] kergek bolmış. Yoğçı sığıtçı örfgre kün toğsıkda Bökli çöl[l]üg il Tabğaç Tüpüt Apar Purum Kırkız Üç Kurıkan Otuz Tatar Kıtariy Tatabı bunca budun kelipen sığtamış yoğlamış. Antağ külüg kağan ermiş. Anda kisre inişi kağan

[4] vefat etmiş. Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kağan

 

[5] bolmış erinç, oğlıtı kağan bolmış erinç. Anda kisre inişi eçisin teg kılınmaduk erinç, oğlı karigın teg kılınmaduk erinç. Biligsiz kağan olurmış erinç, yablak kağan olurmış erinç. Buyrukı yime biligsiz erinç, yablak ermiş erinç.

[5] olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak, şğlu babası gibi kılınmamış olacak. Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî.

 

[6] Begleri budunı tüzsüz üçün Tabğaç budun tebliğin kürlüg üçün armakçısın üçün inili eçili kirigşürtükin üçün begli budunlığ yorigşurtukın üçün Türk budun illedük ilin ıçğınu ıdmış,

[6] Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, aldatıcı olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış,

 

[7] kağanladuk kağanın yitürü ıdmış. Tabğaç budunka beglik un oğlın kul boldı, isilik kız oğlın kürig boldı. Türk begler Türk atın ıtı. Tabğaçgı begler Tabğaç atın tutupan Tabğaç kağanka

[7] kağan yaptığı kağanını kaybedi vermiş. Çin milletine beylik erkek evladı kul oldu, hanımlık kız evlâdı cariye oldu. Türk beyler Türk adını bıraktı. Çinli beyler Çin adını tutup, Çin kağanına

 

[8] körmiş. Elig yıl işig küçüg birmiş. İlgerü kün toğsıkda Bökli kağanka tegi süleyü birmiş. Kurığaru Temir Kapığka tegi süleyü birmiş. Tabğaç kağanka ilin törüsin alı birmiş. Türk kara kamağ

[8] itaat etmiş. Elli yıl işi gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edi vermiş. Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk edi vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş.Türk halk

 

[9] budun anca timiş: İllig budun ertim, ilim amtı kanı, kimke ilig kazğanur men tir ermiş. Kağanlığ budun ertim, kağanım kanı, ne kağanka işig küçüg birür men tir ermiş. Anca tip Tabğaç kağanka yağı bolmış.

[9] kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş. Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi gücü veriyorum der imiş. Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş.

 

[10] Yağı bolup itinü yaratunu umaduk yana içikmiş. Bunca işig küçüg birtükgerü sakınman Türk budun ölüreyin uruğsıratayın tir ermiş. Yokadu barır ermiş. Üze Türk Tengrisi Türk ıduk yiri

[10] Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden yine teslim olmuş. Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş.

 

[11] subı anca itmiş. Türk budun yok bolmazun tiyin budun bolçun tiyin karigım İltiriş Kağanığ ögüm İlbilge Katunuğ tengri töpüsinde tutup yügerii kötürmiş erinç. Karigım kağan yiti yigirmi erin taşıkmış. Taşra

[11] Yukarıda Türk tanrısı, Tük mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiş. Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye babam İltiriş Kağanı, annem İlbilge Hatunu göğün tepesinde tutup yukarı kaldırmış olacak. Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı

 

[12] yorıyur tiyin kü eşidip balıkdakı tağıkmış, tağdakı inmiş, tirilip yitmiş er bolmış. Tengri küç birtük üçün karigım kağan süsi böri teg ermiş, yağısı koriy teg ermiş. İlgerü kurıgaru sülep ti[r]m[iş] kubrat[mış]. [K]amağı

[12] yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş, toplanıp yetmiş er olmuş. Tanrı kuvvet verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya, batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi

 

[13] yiti yüz er bolmış. Yiti yüz er bolup ilsiremiş kağansıramış budunuğ, kürigedmiş kuladmış budunuğ Türk törüsin ıçğınmış budunuğ eçüm apam törüsinçe yaratmış, boşğurmış. Tölis Tarduş [budunuğ anda itmiş.]

[13] yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş. Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş.

 

[14] Yabğuğ şadığ anda birmiş. Biriye Tabğaç budun yağı ermiş. Yırıya Baz kağan Tokuz Oğuz budun yağı ermiş. Kırkız Kunkan Otuz Tatar Kıtariy Tatabı kop yağı ermiş. Karigım kağan bunca …

[14] Yabguyu, şadı orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kunkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca …

 

[15] Kırk artukı yiti yolı sülemiş, yigirmi sürigüş süriğüşmiş. Tengri yarlıkaduk üçün illigig ilsiretmiş, kağanlığığ kağansıratmış, yağığ baz kılmış, tizligig sökürmiş, başlığığ yükündü[rmiş. Karigım kağan anca ilig]

[15] Kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lütfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan öylece ili,

 

[16] törüg kazğanıp uça barmış. Karigım kağanka Baz kağanığ balbal tikmiş. Ol törüde üze eçim kağan olurtı. Eçim kağan olurupan Türk budunuğ yiçe itdi, igit[t]i. Çığariyığ [bay kıldı, azığ ökiiş kıldı].

[16] töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kağan için ilkin Baz Kağanı balbal olarak dikmiş. O töre üzerine kağan oturdu. Amcam kağan oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı.

 

[17] Eçim kağan olurtukda özüm Tarduş budun üze şad ertim. Eçim kağan birle ilgerü Yaşıl Ögüz Şantung yazıka tegi süledimiz. Kurığaru Temir Kapığka tegi süledimiz. Kögmen aşa Kı[rkız yiririgc tegi süledimiz]

[17] Amcam kağan oturduğunda kendim Tarduş milleti üzerinde şad idim. Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk ettik. Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik.

 

[18] Kamağı biş otuz süledimiz, üç yigirmi süriğüş-dümüz. İUigig ilsiretdimiz, kağanlığığ kağansırat-dımız. Tizligig sökürtümüz, başlığığ yükündürtü-müz. Türgiş kağan Türkümüz [budunumuz erti. Bilmedükin]

[18] Yekûn olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş Kağanı Türkümüz, milletimiz idi. Bilmediği

 

[19] üçün bizirige yarigıl[d]ukın üçün kağanı ölti. Buyrukı begleri yime ölti. On Ok budun emgek körti. Eçümüz apamız tutmış yir sub idisiz bolmazun tiyin Az budunuğ itip yar[atıp ... ]

[19] için, bize karşı yanlış hareket ettiği için kağanı öldü. Buy rüku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz olmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip …

 

[20] Bars beg erti. Kağan atı bunda biz birtimiz. Sirigilim kunçuyug birtimiz. Özi yarîgıldı, kağanı ölti, budunı kürig kul boldı. Kögmen yir sub idisiz kalmazun tiyin Az Kırkız Budunuğ yarat[ıp keltimiz. sürigüşdümüz ... ilin]

[20] Bars bey idi. Kağan adını burda biz verdik. Küçük kız kardeşim prensesi verdik. Kendisi yanıldı, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız kavmini düzene sokup geldik. Savaştık … ilini

 

[21] yana birtimiz. İlgerü Kadırkan yışığ aşa budunuğ anca kondurtumuz, anca itdimiz. Kurığaru Keriğü Tarmanka tegi Türk budunuğ anca kondurtumuz, anca itdimiz. Ol ödke kul kulluğ bolmış erti, [kürig küriglüg bolmış erti. İnişi eçisin bilmez erti. Oğlı karigın bilmez erti.]

[21] geri verdik. Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda Kengü Tarmana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu olmuştu. Cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi.

 

[22] Anca kazğanmış itmiş ilimiz törümüz erti. Türk Oğuz begleri budun eşiding. Üze tengri basmasar, asra yir telinmeser, Türk budun, ilirigin törürfgin kim artatı [udaçı erti]? Türk budun ertin,

[22] Öyle kazanılmış, düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. Türk, Oğuz beyleri, milleti, işitin: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini töreni kim boza bilecekti? Türk milleti, vaz geç,

 

[23] Ökün! Küregürig ün üçün igidmiş bilge kağanırigın ertmiş barmış edgü ilirîge kentü yarigıldığ, yablak kigürtüg. Yaraklığ kandın kelip yariya iltdi. Süriğüglüg kandın kelipen süre iltdi? Iduk Ötüken y[ış budun bardığ. İlgerü barığma]

[23] pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan bilgili kağanınla, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi. Mukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin. Doğuya giden,

 

[24] bardığ, kurığaru barığma bardığ. Barduk yirde edgüg ol erinç: Kanırig subça yügürti, sürigükürig tağça yatdı. Beglik un oğlurig kul boldı, isilik kız oğlurig kürig boldı. Bilmedük üçün [yablakırigın üçün eçim kağan uça bardı.]

[24] gittin. Batıya giden, gittin. Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın su gibi koştu, kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdın kul oldu, hanımlık kız evlâdın cariye oldu. Bilmediğin için, kötülüğün yüzünden amcam, kağan uçup gitti.

 

[25] Başlayu Kırkız kağanığ balbal tikdim. Türk budunuğ atı küsi yok bolmazun tiyin karigım kağanığ ögüm katunuğ kötürmiş teriğri il birigme tengri Türk budun atı küsi yok bolmazun [tiyin Özümin ol tengri]

[25] Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim. Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı, annem hatunu yükseltmiş olan Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye,

 

 

 

Kuzey Yüzü

 

[1] ( … ) birle Koşu tutuk birle süriğüşmiş. Erin kop ölürmiş. Ebin barımın [kalı]sız kop kelürti. Kül Tigin yiti otuz yaşıriga Karluk budun erür barur erkli yağı boldı. Tamağ Iduk Başda sürigüşdümüz.

[1] ( … ) ile, Koşu vali ile savaşmış. Askerini hep öldürmüş. Evini, malını eksiksiz hep getirdi. Kül Tigin yirmi yedi yaşına gelince Karluk kavmi hür ve müstakil iken düşman oldu. Tamag Iduk Başta savaştık.

 

[2] [Kül] Tigin ol süriğüşde otuz yaşayur erti. Alp Şalçı [ak]ın binip oplayu tegdi. İki erig udu aşuru sançdı. Karlukuğ ölürtümüz, altımız. Az budun yağı boldı. Kara Költe sürigüşdümüz. Kül Tigin bir kırk yaşayur erti. Alp Şalçı akın

[2] Kül Tigin o savaşta otuz yaşında idi. Alp Şalçı ata binip atılarak hücum etti. İki eri takip edip kovalayarak mızrakladı. Karluku öldürdük, yendik. Az milleti düşman oldu. Kara Gölde savaştık. Kül Tigin otuz bir yaşında idi. Alp Şalçı akına

 

[3] binip oplayu tegdi. Az ilteberig tutdı. Az budun anda yok boldı. Eçim kağan ili kamşağ boltukında budun ilig ikegü boltukında İzgil budun birle sürigüşdümüz. Kül Tigin Alp Şalçı akın binip

[3] binip atılarak hücum etti. Az ilteberini tuttu. Az milleti orda yok oldu. Amcam kağanın ili sarsdığında; millet, hükümdar ikiye ayrıldığında; İzgil milleti ile savaştık. Kül Tigin Alp Şalçı akına binip

 

[4] o[playu tegd]i. Ol at anda tüş[di]. İzgil [budun] ölti. Tokuz Oğuz budun kentü budunum erti. Tengri yir bulğakın üçün yağı boldı. Bir yılka biş yoh sürigüşdümüz.Arig ilk Toğu Balıkda sürigüşdümüz.

[4] atılarak hücum etti. O at orda düştü. İzgil milleti öldü. Dokuz Oğuz milleti kendi milletim idi. Gök, yer bulandığı için düşman oldu. Bir yılda beş defa savaştık. En önce Togu Balıkta savaştık.

 

[5] Kül Tigin Azman akığ binip oplayu tegdi. Altı erig sançdı. Sü [t]egişinde yitinç erig kılıçladı. İkinti Kuşalğukda Ediz birle sürigüşdümüz. Kül Tigin Az yağızın binip oplayu tegip bir erig sançdı.

[5] Kül Tigin Azman akına binip atılarak hücum etti. Altı eri mızrakladı. Askerin hücumunda yedinci eı”i kılıçladı. İkinci olarak Kuşalgukta Ediz ile savaştık. Kül Tigin Az yağızına binip, atılarak hücum edip bir eri mızrakladı.

 

[6] Tokuz erig eğire tokıdı. Ediz budun anda ölti. Üçünç Bo[lçu]da Oğuz birle süngüşdümüz. Kül Tigin Azman akığ binip tegdi, sançdı. Siisin sançdımız, ilin altımız. Törtiinç Çuş başında süngüşdümüz. Türk

[6] Dokuz eri çevirerek vurdu. Ediz kavmi orda öldü. Üçüncü olarak Bolçuda Oğuz ile savaştık. Kül Tigin Azman akına binip hücum etti, mızrakladı. Askerini mızrakladık, ilini aldık. Dördüncü olarak Çuş başında savaştık. Türk

 

[7] budun adak kamşatdı. Yablak bo[ldaç]ı erti. Oza [k]elmiş süsin Kül Tigin ağıtıp Torigra bir oğuş alpağu on erig Torîg a Tigin yoğında egirip ölürtümüz. Bişinç Ezginti Kadızda Oğuz birle süngüşdümüz. Kül Tigin

[7] milleti ayak titretti. Perişan olacaktı. İlerleyip gelmiş ordusunu Kül Tigin püskürtüp, Tongradan bir boyu, yiğit on eri Tonga Tigin mateminde çevirip öldürdük. Beşinci olarak Ezginti Kadızda Oğuz ile savaştık. Kül Tigin

 

[8] Az yağızın binip tegdi. İki erig sançdı. b[alıkkla b[as]ıkdı. Ol sü anda ö[lti]. Amğa korğan kışlap yazıriga Oğuzğaru sü taşıkdımız. Kül Tigin ebig başlayu kıt[t]ımız. Oğuz yağı orduğ basdı. Kül Tigin

[8] Az yağızına binip hücum etti. İki eri mızrakladı, çamura soktu. O ordu orda öldü. Amga kalesinde kışlayıp ilk baharında Oğuza doğru ordu çıkardık. Kül Tigini evin başında bırakarak, müdafaa tedbiri aldık. Oğuz düşman, merkezi bastı. Kül Tigin

 

[9] ögsüz akın binip tokuz eren sançdı, orduğ birmedi. Ögüm katun’ ulayu öglerim ekelerim keliriğünüm kunçuylarım bunca yime tirigi kürig boldaçı erti, ölügi yurtda yolta yatu kaldaçı ertigiz.

[9] öksüz akına binip dokuz eri mızrakladı, merkezi vermedi. Annem hatun ve analarım, ablalarım, gelinlerim, prenseslerim, bunca yaşayanlar cariye olacaktı, ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınız.

 

[10] Kül Tigin yok erser, kop ölteçi ertigiz. İnim Kül Tigin kergek boldı. Özüm sakındım. Körür közüm körmez teg, bilir biligim bilmez teg boldı. Özüm sakındım.1 Öd tengri yaşar. Kişi oğlı kopölgeli törümiş.

[10] Kül Tigin olmasa hep ölecektiniz. Küçük kardeşim Kül Tigin vefat etti. Kendim düşünceye daldım.1 Görür gözüm görmez gibi, bilir aklım bilmez gibi oldu. Kendim düşünceye daldım. Zamanı Tanrı yaşar. İnsan oğlu hep ölmek için türemiş.

 

[11] Anca sakındım. Közde yaş kelser tıda körigülte sığıt kelser yanduru sakındım. Katığdı sakındım. İki şad ulayu ini yigünüm oğlanım beglerim budunum közi kaşı yablak boldaçı tip sakındım. Yoğçı sığıtçı Kıtariy Tatabı budun başlayu

[11] Öyle düşünceye daldım. Gözden yaş gelse mani olarak, gönülden ağlamak gelse geri çevirerek düşünceye daldım. Müthiş düşünceye daldım. İki şadın ve küçük kardeş yeğenimin, oğlumun, beylerimin, milletimin gözü kaşı kötü olacak diyip düşünceye daldım. Yasçı, ağlayıcı olarak Kıtay, Tatabı milletinden başta

 

[12] Udar serigün kelti. Tabğaç kağanda İsiyi Likerig kelti. Bir tümen ağı altun kümüş kergeksiz kelürti. Tüpüt kağanda bölün kelti. Kurıya kün batsıkdakı Soğd Berçik er Bukarak ulus budunda Enik serigün Oğul Tarkan kelti.

[12] Udar general geldi. Çin kağanından İsiyi Likeng geldi. On binlik hazine, altın, gümüş fazla fazla getirdi. Tibet kağanından vezir geldi. Batıda gün batısındaki Soğd, İranlı, Buhara ülkesi halkından Enik general, Oğul Tarkan geldi.

 

[13] On ok oğlum Türgiş kağanda Makaraç tamğaçı Oğuz Bilge Tamğaçı kelti. Kırkız kağanda Tarduş İnançu Çor kelti. Bark itgüçi bediz yaratığına bitig taş itgüçi Tabğaç kağan çıkanı Çanğ serigün kelti.

[13] On Ok oğlum Türgiş kağanından Makaraç mühürdar, Oğuz Bilge mühürdar geldi. Kırgız kağanından Tarduş İnançu Çor geldi. Türbe yapıcı, resim yapan, kitabe taşı yapıcısı olarak Çin kağanının yeğeni Çang general geldi.

 

 

 

Kuzey-doğu Yüzü

 

[1] Kül Tigin koriy yılka yiti yigirmike uçdı. Tokuzunç ay yiti otuzka yoğ ertürtümüz. Barkın bedizin bitig taş[ın] biçin yılka yitinç ay yiti otuzka kop alkd[ımı]z. Kül Tigin ö[zi?] kırk artuk[ı y]iti yaşırig[a] bulıt bust[adı] … bunca bedizçig Tuygut ilteber kelü[r]ti.

[1] Kül Tigin koyun yılında on yedinci günde uçtu. Dokuzuncu ay, yirmi yedinci günde yas töreni tertip ettik. Türbesini, resimini,1 kitabe taşını maymun yılında yedinci ay, yirmi yedinci günde hep bitirdik. Kül Tigin kendisi kırk yedi yaşında bulut çöktürdü … Bunca resimciyi Tuygut vali getirdi.

 

 

 

Güney-doğu Yüzü

 

[1] Bunca bitig bitigme Kül Tigin atisi Yol[l]uğ Tigin bitidim. Yigirmi kün olurup bu taşka bu tamka kop Yol[l]uğ Tigin bitidim. Iğar oğlanırigızda tayğunuriguzda yigdi igidür ertigiz. Uça bardığız. Terigr[ide] tirigdekiçe …

[1] Bunca yazıyı yazan Kül Tiginin yeğeni Yollug Tigin, yazdım. Yirmi gün oturup bu taşa, bu duvara hep Yollug Tigin, yazdım. Değerli oğlunuzdan, evlâdınızdan çok daha iyi beslerdiniz. Uçup gittiniz. Gökte hayattaki gibi…

 

 

 

Güney-batı Yüzü

 

[1] Kül Tiginirig altunın kümüşin ağışın barımın tör[t birig?] yılk[ıs]ın ayığma Tuyğut bu … begim tigin yügerü terig[ri... ] taş bitidim. Yol[l]uğ Tigin.

[1] Kül Tiginin altınını, gümüşünü, hazinesini, servetini, dört binlik at sürüsünü idare eden Tuygut bu … Beyim prens yukarı gök … taş yazdım. Yollug Tigin.

 

 

 

Batı Yüzü

 

[1] Kurıdın oğud örti. İnim Kül Tigin … üçün öl[ü yitü] işig küçüg birtük üçün Türk Bilge Kağan ayukıka inim Kül Tiginig küzedü olurtum. Inançu Apa Yarğan Tarkan atığ irtim. [An]ı ögtürt[üm].

[1] Batıdan Soğd baş kaldırdı. Küçük kardeşim Kül Tigin … için, öle yite işi gücü verdiği için, Türk Bilge Kağanı, nezaret etmek üzere, küçük kardeşim Kül Tigini gözeterek oturdum. İnançu Apa Yargan Tarkan adını verdim. Onu övdürdüm.

 

Not: Prof. Dr. Muharrem Ergin’in “Orhun Abideleri” adlı kitabından alıntıdır…

Share this post


Link to post
Share on other sites

(Tonyukuk Âbidesi)

 

 

(Birinci Taş)

Batı yüzü

 

[1] Bilge Tonyukuk ben özüm Tabğaç ilirige kılındım. Türk budun Tabğaçka körür erti.

[1] Bilge Tonyukuk ben kendim Çin ilinde kılındım. Türk milleti Çine tâbi idi.

 

[2] Türk Budun kanın bulmayın Tabğaçda adrıldı, kanlandı. Kanın kodup Tabğaçka yana içikdi. Terigri anca timiş erinç: Kan birtim,

[2] Türk milleti hanını bulmayıp Cinden ayrıldı, hanlandı. Hanını bırakıp Çine tekrar teslim oldu. Tanrı şöyle demiştir: Han verdim,

 

[3] kanırigın kodup içikdirîg. İçikdük üçün Terigri ölütmiş erinç. Türk budun ölti, alkındı, yok boldı. Türk Sir budun yirinte

[3] hanını bırakıp teslim oldun. Teslim olduğun için Tanrı öldürmüştür. Türk milleti öldü, mahvoldu, yok oldu. Türk Sir milletinin yerinde

 

[4] bod kalmadı. Ida taşda kalmışı kubranıp yiti yüz boldı. İki ülügi atlığ erti, bir ülügi yadağ erti. Yiti yüz kişig

[4] boy kalmadı.Ormanda taşta kalmış olanı toplanıp yedi yüz oldu. İki kısmı atlı idi, bir kısmı yaya idi. Yedi yüz kişiyi

 

[5] uduzuğma uluğı şad erti. Yağ[ğ]ıl tidi. Yağmışı ben ertim. Bilge Tonyukuk. Kağan mu kılayın1 tidim. Sakındım. Toruk bukalı semiz bukah arkada

[5] sevk eden büyükleri şad idi. Katıl dedi. Katılanı ben idim. Bilge Tonyukuk. Kağan mı alayım, dedim. Düşündüm. Zayıf boğa ve semiz boğa arkada

 

[6] börigser1, semiz buka torak buka tiyin bilmez ermiş tiyin anca sakındım. Anda kisre teıfgri bilig birtük üçün özüm ök kağan kıldım.2 Bilge Tonyukuk Boyla Bağa Tarkan

[6] tekme atsa; semiz boğa, zayıf boğa olduğu bilinmezmiş derler diyip, öyle düşündüm. Ondan sonra Tanrı bilgi vermediği için kendim bizzat kağan kıldım. Bilge Tonyukuk Boyla Bağa Tarkan

 

[7] birle İltiriş Kağan boluyın biriye Tabğaçığ örîgre Kıtariyığ yırıya Oğuzuğ öküş Ök ölürti. Bilgesi çabışı ben ök ertim. Çoğay kuzin Kara Kumuğ olurur ertimiz.

[7] ile beraber İltiriş Kağan olunca güneyde Çini, doğuda Kıtayı, kuzeyde Oğuzu pek çok öldürdü. Bilicisi, yardımcısı bizzat bendim. Çogayın kuzey yamaçları ile Kara Kumda oturuyorduk.

 

 

 

Güney yüzü

 

 

 

[1] Kiyik yiyü tabışğan yiyü olurur ertimiz. Budun boğuzı tok erti. Yağımız tegre ocuk teg erti, biz isig ertimiz. Anca olurur erkli Oğuzdındın körüg kelti.

[1] Geyik yiyerek, tavşan yiyerek oturuyorduk. Milletin boğazı tok idi. Düşmanımız etrafta ocak gibi idi, biz ateş idik. Öylece oturur iken Oğuzdan casus geldi.

 

[2] Körüg sabi antağ: Tokuz Oğuz budun üze kağan olurtı tir. Tabğaçğaru Kum serigünüg ıdmış. Kıtariyğaru Torigra Esimig ıdmış. Sab anca ıdmış: Azkıriya Türk [budun?]

[2] Casusun sözü şöyle: Dokuz Oğuz milletinin üzerine kağan oturdu der. Çine doğru Ku’yu, generali göndermiş. Kıtaya doğru Tongra Esimi göndermiş, sözü şöyle göndermiş: Azıcık Türk milleü

 

[3] yonyur ermiş, kağanı alp ermiş ayğuçısı bilge ermiş, ol iki kişi bar erser sini Tabğaçığ ölürteçi tir men, örigre Kıtariyığ ölürteçi tir men, bini Oğuzuğ

[3] vuruyormuş; kağanı cesur imiş; müşaviri bilici “niş; o iki kişi var olursa seni, Çini öldürecek derim; doğuda Kıtayı öldürecek derim; beni, Oğuzu

 

[4] ölürteçi ök tir men, Tabğaç biridin yan teg, Kıtariy örigdin yan teg, ben yırıdınta yan tegeyin, Türk Sir budun yirinte idi yorımazun, usar idi yok kılalım3

[4] da öldürecek derim; Çin, güney taraftan hücum et; ben kuzey taraftan hücum edeyim; Türk Sir illeti, yerinde hiç yürümesin; mümkünse hep yok edelim derim.

 

[5] tir men. 01 sabığ eşidip tün udısıkım kelmedi küntüz olursıkım kelmedi. Anda ötrü kağanıma ötüntüm. Anca ötüntüm: Tabğaç Oğuz Kıtariy bu üçegü kabışar

[5] O sözü işitip gece uyuyacağım gelmedi, gündüz oturacağım gelmedi. Ondan sonra kağanıma arz ettim. Şöyle arz ettim: Çin, Oğuz, Kıtay bu üçü birleşirse

 

[6] kaltaçı biz. Öz içi taşın tutmış teg biz. Yuyka erkli tupulğalı ucuz ermiş, yinçge erklig üzgeli ucuz. Yuyka kalın bolsar tupulğuluk alp ermiş Yinçge

[6] kala kalacağız. Kendi içi dıştan tutulmuş gibiyiz. Yufka olanın delinmesi kolay imiş, ince olanı kırmak kolay. Yufka kalın olsa delinmesi zor imiş. İnce

 

[7] yoğun bolsar üzgülük alp ermiş. Örigre Kıtariy-da biriye Tabğaçda kurıya kundınta yırıya Oğuzda iki üç birig sümüz kelteçimiz bar mu ne? Anca ötündüm.

[7] yoğun olsa kırmak zor imiş. Doğuda Kıtaydan, güneyde Cinden, batıda batılılardan, kuzeyde Oğuzdan iki üç bin askerimiz, geleceğimiz var mı acaba? Böyle arz ettim.

 

[8] Kağanım [ben] özüm Bilge Tonyukuk ötüntük ötünçümün eşidü birti. Köriglürigçe uduz tidi. Kök Örigüg yoğuru Ötüken yışğaru uduztum. İrigek kölükün Toğlada Oğuz kelti.

[8] Kağanım benim kendimin Bilge Tonyukukun arz ettiği maruzatımı işiti verdi. Gönlünce sevk et didi.Kök Öngü çiğneyerek Ötüken ormanına doğru sevk ettim. İnek, yük hayvanı ile Toglada

 

[9] [süsi üç birig] ermiş. Biz iki birig ertimiz. Sürigüşdümüz. Terigri yarlıkadı, yariydımız. Ögüzke tüşdi. Yariyduk yolta yime ölti kök. Anda ötrü Oğuz kopun kelti.

[9] Oğuz geldi. Askeri üç bin imiş. Biz iki bin idik. Savaştık. Tanrı lütfetti, dağıttık. Nehire düştü. Dağıttığımız, yolda yine öldü hep. Ondan sonra °ğuz tamamiyle geldi.

 

[10] Türk budunuğ Ötüken yirke ben özüm bilge Tonyukuk Ötüken yirig konmış tiyin eşidip biriyeki budun kurıyakı yırıyakı öriğreki budun kelti.

[10] Türk milletini Ötüken yerine, ben kendim Bilge Tonyukuk Ötüken yerine konmuş diye işitip ‘üneydeki millet, batıdaki, kuzeydeki, doğudaki miI1et geldi.

 

Doğu Yüzü

 

[1] İki birig ertimiz. [İki] süm[üz b]oldı. Türk budun k[ılınğa]lı Türk kağan olurğalı Şantung balık[k]a taluy ögüzke tegmiş yok ermiş. Kağanıma ötünüp sü iltdim.

[1] İki bin idik. İki ordumuz oldu. Türk milleti kılmalı, Türk kağanı oturalı Şantug şehrine, denize ulaşmış olan yok imiş. Kağanıma arz edip ordu gönderdim.

 

[2] Şantung balıkka taluy ögüzke tegürtim. Üç otuz balık sıdı. Usın bunda ıtu yurtda yatu kalur erti. Tabğaç kağan yağımız erti. On Ok kağanı yağımız erti.

[2] Şantung şehrine, denize ulaştırdım. Yirmi üç şehir zaptetti. Uykusunu burda terk edip, yurtta yatıp kalırdı. Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı düşmanımız idi.

 

[3] Artjukı Kırkız] küç[lüg kağan yağımız] boldı. Ol üç kağan ögleşip Altun Yış üze kabışalım timiş. Anca ögleşmiş: Örigre Türk kağanğaru sülelim timiş. Arigaru sülemeser kaçan [n]erîg erser ol bizni,

[3] Fazla olarak Kırgızın kuvvetli kağanı düşmanımız oldu. O üç kağan akıl akıla verip Altun ormanı üstünde buluşalım demiş. Şöyle akıl akıla vermişler: Doğuda Türk kağanına karşı ordu sevk edelim. Ona karşı ordu sevk etmezsek, ne zaman bir şey olsa o bizi

 

[4] [kağanı alp ermiş] ayğuçısı bilge ermiş, kaçan [n]erig erser ölürteçi kök. Üçegün kabışıp sülelim, idi yok kılalım1 timiş. Türgiş kağan anca timiş: Bening budunum anda erür timiş.

[4] kağanı kahraman imiş, müşaviri bilici imiş ne zaman bir şey olsa öldürecektir. Her üçümüz buluşup ordu sevk edelim, tamamiyle yok edelim demiş. Türgiş kağanı şöyle demiş: Benim milletim ordadır demiş.

 

[5] [Türk budunı yime] bulğanç [o] [timi]ş, Oğuzı yime tarkınç ol timiş. Ol sabin eşidip tün yime udısıkım kelmez erti, kün yime olursıkım kelmez erti. Anda sakındıma.

[5] Türk milleti yine karışıklık içindedir demiş. Oğuzu yine sıkıntıdadır demiş. Bu sözü işitip gece yine uyuyacağım gelmiyordu, gündüz yine oturacağım gelmiyordu. O zaman düşündüm, t”]

 

[6] [İlk Kırkızk]a sü[les]er [yig er]miş tidim-Kögmen yolı bir ermiş. Tumış tiyin eşidip bu yolun yorısar yaramaçı tidim. Yirçi tiledim. Çölgi Az en bultum.

[6] İlk olarak Kırgıza ordu sevk etsek iyi olur tedim. Kögmenin yolu bir imiş. Kapanmış diye P«p, bu yol ile yürürsek uygun olmayacak dedim. Kılavuz aradım. Çöllü Az kavminden bir er buldum.

 

[7] Eşit[t]im: Az yir y[olı?] Anı b[irle ... er]miş, bir at orukı ermiş, anın barmış. Arigar aytıp bir atlığ barmış tiyin ol yolun yorısar unç tidim. Sakındım. Kağanıma

[7] İşittim: Az ülkesinin yolu Anı boyunca … imiş, bir at yolu imiş, onunla gitmiş. Ona söyleyip, bir atlı gitmiş diye o yolla yürürsek mümkün olacak dedim. Düşündüm, kağanıma

 

 

 

Kuzey Yüzü

 

[1] ötündüm. Sü yorıtdım. At altın tidim. Ak Ter-mil keçe oğurkalatdım. At üze birtüre kanğ sökdiim. Yukaru at yete yadağın ığaç tutunu ağturdum. Örigreki er

[1] Arz ettim. Asker yürüttüm. Attan aşağı dedim. Ak Termili geçip sırtlattım. At üzerine bindirip karı söktüm. Yukarıya, atı yedeğe alarak, yaya olarak, ağaca tutunarak çıkarttım: Öndeki er

 

[2] yoğuru [ıdıp] ı bar baş aşdımız. Yubulu inti-miz. On tünke yantaki tuğ ebirü bardımız. Yirçi yir yarigılıp boğuzlandı. Burigadıp kağan yelü kör timiş.

[2] çigneyi verip, ağaç olan tepeyi aştık. Yuvarlanarak indik. On gecede dağdaki engeli dolanıp gittik. Kılavuz yeri şaşırıp boğazlandı. Bunalıp kağan dört nala koşturu ver demiş.

 

[3] Anı subk[a] bard[ımız]. Ol sub kodı bardımız. Aşanğalı tüşürtümüz. Atığ ika bayur ertimiz. Kün yime tün yime yelü bardımız. Kırkızığ uka bas-dımız.

[3] Anı suyuna vardık. O sudan aşağıya gittik. Yemek yemek için attan indirdik. Atı ağaca bağlıyorduk. Gündüz de gece de dört nala koşturup gittik. Kırgızı uykuda bastık.

 

[4] [usın] sürigügün açdımız. Kanı süsi tirilmiş-Süngüşdümüz, sançdımız. Kanın ölürtümüz. Ka-ğanka Kırkız budunı içikdi, yükünti. Yariydımız, Kögmen yışığ ebirü keltimiz.

[4] Uykusunu mızrak ile açtık. Hanı, ordusu toplanmış. Savaştık, mızrakladık. Hanını öldürdük, bağana Kırgız kavmi teslim oldu, baş eğdi. Geri döndük, Kögmen ormanını dolanıp geldik.

 

[5] Kırkızda yandımız. Türgiş kağanda körüg kelti. Sabi anteg: Örigdin kağanğaru sü yorılım timiş; yorımasar bizni, kağanı alp ermiş ayğuçısı bilge ermiş, kaçan [n]erig erser

[5] Kırgızdan döndük. Türgiş kağanından casus 8eldi. Sözü şöyle: Doğuda kağana karşı ordu yürütelim demiş. Yürütmezsek, bizi kağanı kahraman lmiŞ, müşaviri bilici imiş ne zaman bir şey olsa

 

[6] bizni ölürteçi kök timiş. Türgiş kağanı taşıkmış tidi. On Ok budunı kalışız taşıkmış tir. Tabğaç süsi bar ermiş. 01 sabığ eşidip kağanım ben ebgerü tüşeyin tidi.

[6] bizi öldürecektir demiş. Türgiş kağanı dışarı çıkmış dedi. On Ok milleti eksiksiz dışarı çıkmış der. Çin ordusu var imiş. O sözü işitip kağanım, ben eve ineyim dedi.

 

[7] Katun yok bolmış erti. Anı yoğlatayın tidi. Sii barırfg tidi, Altun yışda olururig tidi. Sü başı İnel Kağan Tarduş şad barzun tidi. Bilge Tonyukukka barfga aydı.

[7] Hatun yok olmuştu. Ona yas töreni yaptırayım dedi. Ordu, gidin dedi. Altun ormanında oturun dedi. Ordu başı İnel Kağan, Tarduş şadı gitsin dedi. Bilge Tonyukuka, bana şöyle dedi:

 

[8] Bu siig ilt tidi. Kıyınığ körîglürigçe ay, Ben sarîga ne ayayın tidi. Kelir erser kür ökülür, kelmez erser tılığ sabığ alı olur tidi. Altun yışda olurtumuz.

[8] Bu orduyu sevk et dedi. Cezayı gönlünce söyle. Ben sana ne söyleyeyim dedi. Gelirse hile toparlanır, gelmezse haberciyi, sözü alarak otur dedi. Altun ormanında oturduk.

 

[9] Üç körüg kişi kelti Sabi bir: Kağan sü taşıkdı, On Ok süsi kalışız taşıkdı tir. Yarış yazıda tirilelim timiş. 01 sabığ eşidip kağanğaru ol sabığ itim. Kanda yan sabığ yana

[9] Üç casus geldi. Sözü bir: Kağan ordu çıkardı, On Ok ordusu eksiksiz dışarı çıktı der Yarış ovasında toplanalım demiş. O sözü işitip, kağana o sözü ilettim. Han tarafından söz dönüp

 

[10] kelti. Olururig tiyin timiş. Yelme karğu edgüti urğıl, basıtma timiş. Bög[ü] Kağan barigaru anca yıdmış. Apa tarkanğaru içre sab ıdmış: Bilge Tonyukuk ariyığ ol, üz ol, arigılur.

[10] geldi. Oturun diye söylemiş. Keşif kolunu, nöbet işini çok iyi tertip et, baskın yaptırma demiş. Bögü Kağan bana böyle haber göndermiş. Apa Tarkana gizli haber göndermiş: Bilge Tonyukuk kötüdür, kindardır, şaşırır.

 

[11] Sü yorılım tideçi, unamarîg. Ol sabığ eşidip süyorıtdım. Altun yışığ yolsuzun aşdımız. Irtiş ögüzüg keçigsizin keçdimiz. Tün katdımız. Bolçuka tarig öntürü tegdimiz.

[11] Orduyu yürütelim diyecek, kabul etmeyin. O sözü işitip orduyu yürüttüm. Altun ormanını yol almaksızın aştık. İrtiş nehrini geçit olmaksızın geçtik. Geceyi gündüze kattık. Bolçuya şafak sökerken ulaştık.

 

 

 

(İkinci Taş)

Batı yüzü

 

[1] Tılığ keliirti. Sabi antağ: Yarış yazıda on tümen sü tirilti tir. Ol sabığ eşidip begler kop[un]

[1] Haberci getirdiler. Sözü şöyle: Yarış ovasında yüz bin asker toplandı der. O sözü işitip beyler bütün

 

[2] yanalım, anğ ubutı yig tidi. Ben anca tir men, ben Bilge Tonyukuk: Altun yışığ aşa keltimiz. İrtiş ögüzüg

[2] dönelim, temiz edepli olmak iyidir dedi. Ben şöyle derim, ben Bilge Tonyukuk: Altun ormanını aşarak geldik. İrtiş nehrini

 

[3] keçe keltimiz. Kelmişi alp tidi, tuymadı. Tengri Umay ıduk yir sub basa birti erinç. Neke tezer biz?

[3] geçerek geldik. Geleni cesur dedi, duymadı. Tanrı, Umay İlahe, mukaddes yer, su üzerine çökü verdi her hâlde. Niye kaçıyoruz?

 

[4] Öküş tiyin neke korkur biz? Az tiyin ne basmalım? Tegelim tidim. Tegdimiz, yulıdımız. İkinti kün

[4] Çok diye niye korkuyoruz? Az diye ne kendimizi hor görelim? Hücum edelim dedim. Hücum ettik, yağma ettik. İkinci gün

 

[5] örtçe kızıp kelti. Sürigüşdümüz. Bizinte iki uçı sırîgarça artuk erti. Terigri yarlıkaduk üçün öküş tiyin

[5] ateş gibi kızıp geldi. Savaştık. Bizden, iki ucu, yarısı kadar fazla idi. Tanrı lütfettiği için, çok diye

 

[6] korkmadımız, süngüşdümüz. Tarduş sadra udi yariydımız. Kağanın tutdumuz. Yabğusın şadın

[6] korkmadık, savaştık. Tarduş şadına kadar kovalayıp dağıttık. Kağanını tuttuk. Yabgusunu, Şadını

 

[7] anda ölürti. Eligçe er tutdumuz. Ol ok tün budunun sayu itimiz. Ol sabığ eşidip On Ok begleri budunı kop

[7] orda öldürdüler. Elli kadar er tuttuk. O aynı gece halkına haber gönderdik. O sözü işitip On Ok beyleri, milleti hep

 

[8] kelti, yükünti. Keligme beglerin budunın itip yığıp, azca budun tezmiş erti, On Ok süsin sületdim.

[8] geldi, baş eğdi. Gelen beylerini, milletini tanzim edip, yığıp az mikdarda millet kaçmıştı. On °k ordusunu sevk ettim.

 

[9] Biz yime süledimiz. Anı ert[t]imiz. Yinçü ögüzüg keçe Tinsi Oğlı aytığma bengilig Ek tağığ ertü[rtüm].

[9] Biz de Ordu sevk ettik. Anıyı geçtik. İnci nehrini geçerek Tinsi Oğlu denilen mukaddes Ek dağını aşırdım.

 

 

 

Güney Yüzü

 

[1] Temir Kapığka tegi irtimiz. Anda yandurtu-muz. İnel Kağanka [ariyıp ... t saka?] Tezik Tokar [s... in ... ]

[1] Demir kapıya kadar eriştik. Ordan döndürdük. İnel Kağana korkup … Tezik, Tokar …

 

[2] anda beriiki Suk başlığ Soğdak budun kop kelti, yükünti [ ... ]. Türk budun Temir Kapığka Tinsi Oğlı

[2] ondan berideki Suk başlı Soğdak milleti hep geldi, baş eğdi … Türk milletinin Demir Kapıya, Tinsi Oğlu,

 

[3] Tinsi Oğlı aytığma tağka tegmiş idi yok ermiş. Ol yirte ben bilge Tonyukuk tegürtük üçün

[3] Tinsi Oğlu denilen dağa ulaştığı hiç yokmuş. O yere ben Bilge Tonyukuk ulaştırdığım için

 

[4] sanğ altun ürürig kümüş kız kuduz eğri tebi ağı bungsuz kelürti. İltiriş Kağan bilgesin üçün

[4] sarı altın, beyaz gümüş, kız kadın, eğri deve mal zahmetsizce getirdi. İltiriş Kağan bilici olduğu için,

 

[5] alpın üçü Tabğaçka yiti yigirmi süngüşdi, Kıtariyka yiti sürigüşdi, Oğuzka biş sürîğüşdi. Anda ayğuçı[sı]

[5] cesur olduğu için, Çine karşı on yedi defa savaştı, Kıtaya karşı yedi defa savaştı, Oğuza karşı beş defa savaştı. Onlarda müşaviri

 

[6] yime ben ök ertim, yağıçısı yime ben ök ertim. İltiriş Kağanka Türk Bögü Kağanka Türk Bilge Kağanka.

[6] yine bizzat ben idim, kumandanı yine bizzat ben idim. İltiriş Kağana, Türk Bögü Kağanına, Türk Bilge Kağanına

 

 

 

Doğu Yüzü

 

[1] Kapğan kağan [yiti] otuz yaşka [ ... anda .-erti]. Kapğan Kağan olurtı. Tün udımatı,

[1] Kapğan Kağan yirmi yedi yaşında … orda … • kapğan Kağan oturdu. Gece uyumadı,

 

[2] küntüz olurmatı. Kızıl kanım töküti kara terimyügiirti işig küçüg birtim ök. Uzun yelmeg yime itim ok.

[2] gündüz oturmadı. Kızıl kanımı döktürerek, kara terimi koşturarak işi, gücü verdim hep. Uzun keşif kolunu yine gönderdim hep.

 

[3] Arkuy karğuğ ulğartdım ok. Yanığma yağığ ke-lürir ertim. Kağanımın sü iltdimiz. Terigri yarlıkazu

[3] Siperi, nöbet yerini büyüttüm hep. Geri dönen düşmanı getirirdim. Kağanımla ordu gönderdim. Tanrı korusun,

 

[4] bu Türk budun ara yaraklığ yağığ yeltürme-dim, tögünlüg atığ yügürtmedim. İltiriş Kağan kazğanmasar

[4] bu Türk milleti arasında silâhlı düşmanı koşturmadım, damgalı atı koşturmadım. İltiriş Kağan kazanmasa,

 

[5] udu ben özüm kazğanmasar, il yime budun yime yok erteçi erti. Kazğantukın üçün udu özüm kazğantukum üçün

[5] ve ben kendim kazanmasam, il de millet de yok olacaktı. Kazandığı için ve kendim kazandığım için

 

[6] il yime il boldı, budun yime budun boldı. Özüm karı boldum, uluğ boldum. Nerig yirdeki kağanlığ budunka

[6] il de il oldu, millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum, kocaldım. Her hangi bir yerdeki kağanlı millete

 

[7] büntegi bar erser ne burigı bar erteçi ermiş.

[7] böylesi var olsa, ne sıkıntısı mevcut olacakmış? Türk Bilge Kağanı ilinde

 

[8] Türk Bilge Kağan ilirige bititdim. Ben Bilge Tonyukuk.

[8] yazdırdım. Ben Bilge Tonyukuk.

 

Kuzey Yüzü

 

[1] İltiriş Kağan kazğanmasar, yok erti erser, ben özüm Bilge Tonyukuk kazğanmasar, ben yok ertim erser

[1] İltiriş Kağan kazanmasa, yok olsa idi, ben kendim, Bilge Tonyukuk, kazanmasam, ben yok olsa idim,

 

 

[2] Kapğan Kağan Türk Sir budun yirinte bod yime budun yime kişi yime idi yok erteçi erti.

[2] Kapğan Kağanın, Türk Sir milletinin yerinde boy da, millet de, insan da hep yok olacaktı.

 

[3] İltiriş Kağan Bilge Tonyukuk kazğanduk üçün Kapğan Kağan Türk sir budun yorıdukı bu.

[3] İltiriş Kağan, Bilge Tonyukuk kazandığı için ^aPgan Kağanın, Türk Sir milletinin yürüdüğü bu [4] Türk Bilge Kağan Türk Sir budunuğ Oğuz budunuğ igidü olurur.

[4] Türk Bilge Kağanı Türk Sir milletini, Oğuz aletini besleyip oturuyor.

Share this post


Link to post
Share on other sites

Join the conversation

You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.
Note: Your post will require moderator approval before it will be visible.

Guest
Reply to this topic...

×   Pasted as rich text.   Paste as plain text instead

  Only 75 emoji are allowed.

×   Your link has been automatically embedded.   Display as a link instead

×   Your previous content has been restored.   Clear editor

×   You cannot paste images directly. Upload or insert images from URL.

Loading...
Sign in to follow this  

×
×
  • Create New...