Bir Adam Yaratmak Çözümlemesi

[mehmet 15]

-"Bu piyes, bir "Crise-Intelectuelle", "bir fikir buhranı"nı çerçevelemek gayretinde... Apaçık ve yapayalnız hiç bir tezi yok... Fakat içiçe bir çok tezleri ve başlı başına bir kaç ana tezi var...

 

Evvelâ san'atkâr nedir? Bütün imkânların erişilmez müntehası, gayelerin gayesi, kemâllerin kemâli, mâverâların mâverâsı olan Allah'a doğru, sonsuz bir tekâmül yolunda giden insanoğluna mahsus ibdâ nevileri içinde en zengin ve en güzel hissenin üzerine oturmuş mahluk... San'atkâr bir mahluktur, fakat yaratmak cehdinde bir mahluk!.. Onun bir eseri, bir de kendisi vardır. İşte san'atkâr, çok defa, yaratmaya kalkıştığı tipin, yaratılmış olan tâ kendisidir.

 

Bu piyeste san'atkâr, bir yemişin, gizlice olurken ve bir maddenin toprak altında pişerken geçirdiği göze görünmez vücuda geliş safhaları gibi mahrem hayatı ve iç planı içinde, resmedilmek istenmiştir. Buna mukâbil, o her insan gibi sadece bir insandır. Bir hayat ve kadere sahiptir. Bu eserde san'atkâr yaratmak istediği tipe öz eliyle çizdiği kaderin kuyusuna düşmüş, o tip tarafından istilâ edilmiş, eserine, yalnız hayatiyle de iştirak etmiş gösteriliyor.

 

Piyesteki sanatkar tipine sorarsanız Allah sonsuzluktur. Ve kendisi, her ne olursa olsun, nihayet bir mahduttur, bir adettir. Adetler sonsuzlukla yarış edemez. O farkına varmadan sonsuzklula yarışa kalkmış, hududunu zorlamış, kendisinin dışına çıkmak isterken, nagihan kendisine, hem de o zaman kadar hiç tanımadığı asıl kendisine rast gelmiştir. Onca insan kaderi, arşın ta üstünde, bize, onu kendimiz idare ediyormuşuz gibi, namütenahi bir rahatlık ve serbestlik hissi verecek kadar ince bir sanatla idare ediliyor.

 

İnsan, mesut körlük içinde hayatını doldurup gidiyor.

 

Piyesteki sanatkar bu mesut körlüğü zedelemiş, yaratma cehdi içinde şaşkınlıkla yasak mıntıkaya girmiş, peçesine el sürülmez sırları ürkütmüş ve itikadınca birdenbire Allah’ın hükümranlığı ve emriyle karşılaşmıştır.

 

Bu emir şudur;*Yazdığı eseri yaşasın, yaratmak dilediği adam kendi olsun!*

 

Hülasa:Biz sade yaratmak istediğimiz tipin yaratılmış olan kendisi değil, bazen aynı hayat ve kadere sürüklenen meczubuyuz da. Çok defa yazdıgımızı yaşarız. Bu fikir mihveri etrafında halkalanmış ve birbirine geçmiş olan tezleri şöylece toplayalım ve gözlere, dikkat edilmesi icab eden noktaları karalayalım.

 

 

1- Eser ve eseri karşısında insan...

2- Allah ve Allah karşısında insan...

3- Ölüm ve ölüm karşısında insan...

4- Cemiyet karşısında insan...

5- Kadın karşısında insan...

6- Bâzı dost ve aile münasebetlerimizde, gözlerimizden sanki bir perde kaldıran bir buhran gözlüğünden seyrettiğimiz gizli dünya, cinnet dünyası ve bunun doğruluk derecesi.

7- Cemiyette bazı faaliyet nevilerini temsil eden cüce tipler, rolleri, ruh hâletleri, kıskançlık ve gayızları, hareket noktaları ve tarzları."

 

Hülasanın hülasası, birçok mücerret ve müşahhas mefhumlar ve hadiseler karşısında, aksiyonları, tali ve fikirleri ile sanatkar, yani mütekamil insan.

 

Bu eserimi bugüne kadar vücuda getirdiğim eserler içinden bağlı oldugum eserler biliyor ve öylece bildirmek istiyorum…

Ona olan zaafım, üstünde fazla konuşmamı yasak ediyor. zaten hadiselerin sırrını, kaba saba formüller içinde harcamağa, ulu orta dogmalar yapmağa düşmanım.

 

İyi ve kötü, söyleyemediğimi, iyi veya kötü eserim söylesin!

 

 

NECİP FAZIL KISAKÜREK/ 1977

[NFK-Fan 285]

Selamlar,

 

Bir Adam Yaratmak isimli şaheseri birkaç defa okuma fırsatı bulmama rağmen bu yazıyı okumak bugüne kadar nasip olmamıştı, paylaştığınız için Allah razı olsun. Bir Adam Yaratmak'ta incelenen tonlarca konunun üzerinde yükseldiği temel, Üstad'ın da bu yazısında vurguladığı gibi oluşturma buhranıdır. Sanatçı kendisini yazar genelde. Çünkü eserini kendi beyninde kurar evvela ve o üretici ve sentezleyici beyin tabii olarak esere sahip olduğu birikimden, inanıştan, hafızadan birşeyler katar. Tıpkı bir ürünün, bir fabrikada elde bulunan ham maddeler yardımıyla oluşturulması gibidir bu durum. Beynindekilerden hareketle bir portre oluşturan sanatkar, zamanla bu portreyle bütünleşip onu yaşamaya başlayabilir. Okuduğu bir romandan etkilenen bir insanın, roman karakterleriyle kendini özdeşleştirmesinden daha kuvvetli bir bağdır bu; zira, o eseri başkasından almakla, tesir sahibi olan şeyi tamamıyla hissederek, bizzat emek vererek kendi üretmek arasında büyük bir fark vardır. İlkinde birisinden aldığınız bazı şeyler varken ikincisinin hazırlanışında bizzat belirleyici rol oynar, belki de yaşamayı istediklerinizi kurgulayıp yazarsınız. Neticede de onlar sizin hayatınıza yön verir bir hal alabilir.

 

Elbette Bir Adam Yaratmak bu konu üzerinde temelini alsa da, onun büyüklüğü ve benim, acizane, onu Türkiye tarihinin en iyi tiyatro eseri olarak nitelemekten asla çekinmiyor oluşumun sebebi yalnızca bu konunun işlenişinden değil, yakalanan çarpıcı, uyandırıcı, dehşete düşürücü üsluptan, işlenen yan konuların harikuladeliğinden ve varılan yargıların, kurulan cümlelerin insanı şaşkın edebilme kudretine sahip isabetinden de ileri gelmektedir.

 

Bir Adam Yaratmak bir şaheserdir, ve Üstad en bağlı olduğu eserinin bu olduğunu söylüyorsa yanlış yapmamış, bize de bir yol göstermiştir.

 

Saygı ve selamlarımla

[yer-gök 1]

Ben maalesef bu eseri hala okuyabilmiş değilim. İnş elimdeki kitabı bitirince okuyacağım ilk eser olacak. Bu yazıyı da sonrasında okumayı düşünüyorum. :D Şu anda okumadım. Baktım ki Mehmet kardeşim ve adminim konuyu gündeme getirmişler, bende şimdi sırada okuyacağım kitabımı belirlemiş oldum :P sağ olun :P

[mürid 20]

Gerçekten şahane bir eser. Ve bence eser olmadan da öte bişey. Kritiğinide üstad'dan okumuş olmak kitabı daha iyi idrak etme hususunda okuyucuya yardımcı olacaktır. Bu arada yer-gök kardeşime de tavsiyem şu şekildedirki; yukarıdaki çözümlemeyi kitabı okumadan önce ve okuduktan sonra olmak üzere 2 kere okur ise kitaba daha geniş bir perspektiften bakma olanağını yakalayabilir diye düşünüyorum.

 

Saygılarımla...