Türkistan Mücadelecisi Mustafa Çokay

[A.Rahman 11]

Türkistan Mücadelecisi Mustafa Çokay

 

 

Mustafa Çokay 20.yy Türkistan aydın ve siyasetçilerindendir.Ölümüne kadar Türkistan mücadelesinin en önemli ismi, anti-bolşevizmin tanınan ve etkili bir mütefekkiri idi. Abdulvahap Kara'nın "Türkistan Ateşi-Mustafa Çokay'ın Hayatı ve Mücadelesi" kitabı ile Türkiye'de önemli derecede tanındı.Bu kitap Çokay hakkında yazılan kitapların en önemli, doğru ve ilk olma özelliğini taşıyor.Bu yazımızda "Türkistan Ateşi" üzerinden Çokay'ın vatanda ve gurbette ki Türkistan mücadelesini kısaca anlatacağım.

 

Mustafa Çokay asil ve asker bir aileden 1890 yılında doğdu.İlk eğitimini (işgalci) Rus-Türk çocuklarının okuduğu okullarda aldı.Bu sıralarda yeni yeni fark ettiği işgalci-Rus zulmü onu avukat olmaya sevk etti.Petesburg Külliyesi'nde (üni.) hukuk okudu.(Lakin hiç avukatlık yapmamıştır.)

 

Çokay'ın Rusça bilmesi ve bununla halkına yardımcı olması halk arasında tanınır olmasına sebep oldu.Bu şöhreti ile Çar sarayında muhit kazandı.Genç yaşta siyasete atıldı.Üniversite yıllarında demokrat ve sosyalist Ruslar ile, Çekler, Lehler, Kafkasyalılar ile siyasi, fikri münazaralarda bulundu.

 

Çarlık Rusya, Japonya yenilgisi ile 1905'de ihtilal yaşadı ve parlamenter düzene geçildi.Bu ihtilalin getirdiği özgürlükler vesilesi ile Türkistanlılar siyasi ve yayıncılık faaliyelerini artırdılar.Çokay bu çalışmalardan yararlandı ve bizzat çalışmalar içinde yer aldı.

 

Çokay, mücadelesinde uzun bir süre Türkistan'ın tam bağımsızlığını savunmaktan beri durmuştur.Sosyalistleri de desteklediği olmuştur.Lakin Bolşeviklerin yönetimi ele geçirmesi ile Çarlıktan beter zulümler yaşanmıştır.Yine de Çokay Türkistan'ın tam bağımsızlığı yerine muhtariyet fikrini savunmuştur.(Ordu-siyasetçi yetersizliğinden dolayı.)

 

1917 Şubat ihtilali ile Türkistan'da da örgütlenmeler başladı.Türklerin oluşturduğu teşkilatlar; Şura-i İslamiye, Ravnak'ül İslam, Mirac'ül İslam gibi oluşumlardı.Bunlar kısa adı "Milli Merkez" olan bir şura adı altında birleşti.Başkanlığa Çokay getirildi.

 

Petesburg'ta meydana gelen olaylar ile yönetimi ele geçiren Bolşevikler yayınladıkları bildiri ile gayr-i rus halkların kendi kendilerini yönetebileceğini bildirdi.Bunun üzerine Türkler bağımsız Türkistan için harekete geçti.Çokay, tam bağımsızlığın şimdi olamayacağını bunun yerine muhtariyetin ilanını savunuyordu.(Hanedanlık kurulup başına bir Osmanlı şehzadesinin getirilmesini talep edenler olmuştur)27 Kasım 1917'de Türkistan Muhtariye'i ilan edildi.Bu muhtariyet kısa sürede Taşkent Sovyetlerinin saldırısı üzere yıkıldı.

 

Sadece Kazak Türklerinden müteşekkil bir devlet fikrini savunan Alaş Orda Hükümeti ise Bolşevik ordularının Orenburg'u işgali ile yıkıldı.

 

Mustafa Çokay artık sürekli kaçak hayatı sürecek ve bir daha Türkistan'a dönemeyecekti.Bu sırada Rus kavminden Mariya ile evlendi.Sırası ile Bakü, Tiflis, Batum, Trabzon, İstanbul'a göçtü.İstanbul bu sırada işgal altında idi.Çokay dostlarının bulunduğu Paris'e gitme kararı aldı.

 

Paris'te ilk yıllarında bir yandan eşi ile lokanta yaptıkları evlerinde patates soyuyor diğer yandan mücadelesini sürdürüyordu.Rus demokratları, Kafkasyalı, Azeriler ile beraber çalışma yürüten Çokay, Rus demokratlarının Türk kadınlarına hakareti ve zaman içinde Bolşevik komünistlerine yanaşması ile bu çevreden ayrılıp Polonya hükümeti destekli "Promethee" oluşumuna katıldı.Ve bundan sonra tam bağımsız Türkistan devletini savunmaya başladı.

 

Çok sayıda dergi-gazeteye makale veren Çokay, Sovyetleri zora sokuyor, onları cevab veremez halde bırakıyordu.Sovyetler ise Çokay'ı "karşı devrimci", "panislamist", "pantürkist" gibi sözler ile kendilerince hain telakki ediyorlardı.

 

Paris'te çıkardığı "Yaş Türkistan" (yaş:genç) isimli dergi ile Türkistan mücadelesini büyük oranda dünyada etkili kıldı.Dergi batılı oryantalistler, sovyet yönetimi, milliyetçi Türk hareketleri ve Türkistanlılar tarafından sıkıca takib edildi.(Bu dergi 1934'de hükümet tarafından Türkiye'de yasaklandı)

 

Nazilerin Paris'i işgali ile Berlin'e çağırıldı.Berlin'de kendisinden Sovyet savaş esiri Türkistanlı askerlerden oluşan bir "Türkistan Lejyoneri" kurması istendi.Nazilerin, komünistler gibi ırkçı, sömürgeci takınması sebebi ile bu oluşumda yer almak istemedi.Esir olması durumu ile Nazilere karşı çıkamıyordu.

 

Çokay esir kamplarından tutulan Türkistanlılar ile ilgilendi.Onlardan Sovyet yönetimi hakkında bilgi aldı.Ve esirler Çokay sayesinde barınma, temizlenme, yemek, yaşama gibi haklarını kazandılar.(Bu esir Türkistanlı askerlerden biri Baymirza Hayit'tir.) Sünnetli oldukları için yahudi sanılıpta öldürülen Müslümanları, bu yanlış anlamayı düzelterek kurtardı.

 

Kamplarda işi bitince Berlin'e geçen Çokay hastalandı ve hastaneye yattı.Hastalığına tifo denen Çokay kısa sürede vefat etti.Eşi Mariya ve arkadaşları Çokay'ın Nazi projesini reddetmesi sebebi ile zehirletildiğini iddia etmektedir.

 

İşgalci-Komünist rejim tarafından bir zamanlar "halk düşmanı" olarak tanıtılan Çokay, özgürlüğünü kazanması ile Kazakistan'da "Halk Kahramanı" ilan edildi.