Sait Faik, Abidin Dino Ve Necip Fâzıl

[Eşref Bey 58]

Aziz dostum Yusuf Kaplan, geçen hafta Yeni Şafak'taki köşesinde, Abidin Dino ve Sait Faik'in 1940 yılında Tan gazetesinde yayımladıkları manifesto niteliğinde bir yazıdan söz etti.

 

 

Bu yazı, Sait Faik'in gazetelerde kalmış hikâye, yazı ve röportajlarının bir araya getirildiği Hikâyecinin Kaderi adlı kitabında yer alıyormuş. Yapı Kredi Yayınları tarafından 2007 yılında yayımlanan bu kitabı nasıl gözden kaçırdığıma hayret ettim. Çünkü Sait Faik, çocukluğumdan beri okuduğum ve bazı hikâyelerini neredeyse ezbere bildiğim bir yazardır.

Her neyse... Yusuf Kaplan'ın "şaşırtıcı bir manifesto" dediği ve kısmen iktibas ettiği bu yazıyı nedense daha önce de okuduğum hissine kapıldım. Sonra "İyi ama," dedim kendi kendime, bunlar Necip Fâzıl'ın fikirleri..." Önce Ağaç dergisinde yayımlanan, daha sonra bir kitabında yer alan "Manzara" başlıklı yazılarındaki fikirleri... Yanılmamışım.

Sait Faik ve Abidin Dino ne diyorlar: "İmparatorluk başından Tanzimat günlerine gelinceye kadar, Süleyman Çelebi, Mevlânâ, Yunus Emre, İbn Kemal, Şeyh Bedrettin, Fuzulî, Bakî, Nedim, Nef'î, Nailî, Evliya Çelebi, Kâtip Çelebi, İbrahim Hakkı, Âşık Paşa, Şeyh Galip, Sinan, Râkım ve Dede Efendi kolundaki Türk sanatkâr ve mütefekkiri, kendi zaman ve mekânı ve öz anlayışı içinde, hakiki, halis ve tezatsız bir âlemin, şahsiyet ve kemale ermiş örneğidir."

Necip Fâzıl da Manzara 2'de Fuzuli, Baki, Nabi, Nef'i, Nedim, Şeyh Galib, Süleyman Çelebi, Mimar Sinan, Dede Efendi ve Kâtip Çelebi isimlerini zikrederek bunların "kendi ömrü ve anlayışı içinde, düne, bugüne ve yarına tahakküm etmiş nizamlı bir cemiyetin halis yemişleri" ve her bakımdan reel ve orijinal bir dünyayı temsil eden hakiki sanatkâr ve entelektüel örnekleri olduğunu söylüyor.

Sait Faik ve Abidin Dino diyorlar ki: "Tanzimat'tan Umumi Harp başlangıcına gelinceye kadar, bütün sosyal ve politik plan, bütün edebî, fikrî ve bediî kadro, Avrupa'dan yüz sene teahhurla gelen ölü kalıpların yüzde yüz müstemlekesidir. İcap ederse, metinlerle ispata amade olduğumuz bu hakikati, şimdilik sadece kültür sahiplerinin bedahet hissine terk ediyoruz. İşte dinamik bir mukayese tablosu: Bir tarafta, Leylâ ile Mecnun'daki kadın-erkek ukdesi... Öbür tarafta, Edebiyat-ı Cedide romanındaki sokak zamparalarının o korkunç kafa ve ruh boşluğu. Bir tarafta, Topkapı Sarayı'nın soylu Bağdat Köşkü... Öbür tarafta, yine Topkapı Sarayı'nın, sonradan eklenmiş piç Mecidiye Kasrı (...) Tanzimat'tan Büyük Harp başlangıcına gelinceye kadar, Avrupalılaşma dâvasında, Türk sanatkâr ve münevverinin mutlak olarak arz ettiği levha, derin bir aciz, eşsiz bir apışma felaketinden başka bir şey değildir."

Necip Fâzıl ne diyor? "Tanzimat sanatkâr ve entelektüelinde asliyete benzeyen şey, onun telifçi, sulhçu, arabulucu, rahatsızlıktan kaçıcı, her istenen şeyi verici, fakat geride kalanı muhafaza etmek isteyici mizacıdır. Münevverinin 'Tevhid' manzumesiyle siyah plastron kıravatı, vezirinin yalvarıcı, okşayıcı, avutmak ve yatıştırmak isteyici siyasetiyle evindeki laf dinlemez ceberutu, Topkapı Sarayı'nın eski heyetiyle ona eklediği Mecidiye Köşkü, fesiyle pantolonu, başıyla kalbi ve içiyle dışı hep bu mizaç tablosunun şaşkın elemanlarındandır. Tanzimat, istikbal hasretiyle, belki maziye değil, fakat tamamıyla geriye gidiş ve benliğini teslim ediş devridir. Türk sanatkâr ve entelektüeli, o devirde, gayesi kendisini bir zamanlar ürküten dünyanın ikmali değil, iflası olan Avrupa'nın edebî, harsî, siyasî ve iktisadî köleliğine girer ve satıh taklitçisinin gözü kör meftunluğuna sığınır."

Sait Faik ve Abidin Dino diyorlar ki: "Jeune Turc tipiyle inkılâbı, Edebiyat-ı Cedide ile sanatı ve Kamus-ı Felsefe ile tefekkürü kurduğunu vehmeden Tanzimat ve Tanzimat sonrası sanat ve fikir adamı, gününde ne maziyi ve istikbali, ne Şark'ı ve Garbı anlayabilmiş, mucize çapında azametli bir ahmaktır (....) Tasavvur edin ki, cihanın sanat ve fikir kafasını emziren bu örnekler dururken, roman Edebiyat-ı Cedide'de Gonkur Biraderler ve şiir Sülli Prüdom, Fransuva Kope nam cüceler çiftliği olmuştu. Bütün fikir sahası ise Fage ve Güstav Löbon'dan başka yavuklu bulamadı. Taklidi bile beceremeyen mukallit! O mukallit ki, Şark'ta müflis, Garp'ta müflis, öz vatanında müflis..."

Aynı konuda Necip Fâzıl ne diyor? "Ortaya Edebiyat-ı Cedide ismiyle bir edebiyat mektebi ve Jeun Turc adıyla bir entelektüel tipi çıkarmasına rağmen ne bu mektebin talebeleri bir evvelki sanatkârın, ne de o zümrenin politikacıları bir evvelki siyasînin boyunda değildir (...) Ne modern ne klasik sanat onlar için değildir. Şiirde zevk ve idrakleri Alfred de Musset ile Sully Prudhome ve romanda Concourt biraderleri aşmaz (...) Dünya harbine gelinceye kadar Tanzimat sonrası sanatkâr ve entelektüeli, satıh üzeri idrakiyle, Avrupalılaşma fikrinin artık züppelik ve tereddisini vermeye ve Tanzimat'ın öz karakterini daha iyi ifşaya yarar."

Yusuf Kaplan gibi, ben de yer sıkıntısı yüzünden daha fazla iktibasta bulunamıyorum. Yalnız şunu söyleyebilirim: Sait Faik ve Abidin Dino'nun birlikte kaleme aldıkları "manifesto", üslûp benzerliği bir yana, Necip Fâzıl'ın 1936 yılında çıkardığı Ağaç dergisinde, dördüncü sayıda başlayıp altı sayı devam eden "Manzara"sının bir özetinden ibarettir.

Sait Faik'in Ağaç dergisinin yazarlarından olduğunu, Abidin Dino'nun da Necip Fâzıl'ın yakın dostları arasında yer aldığını unutmamak gerekir. Söz konusu yazı, ikisinin de 1940'larda hâlâ Üstâd'ın tesiri altında olduklarını gösteriyor.

 

 

Beşir Ayvazoğlu

[HİÇ 542]

neredeyse aynı cümleler, yorum yapmaya bile gerek yok.