İslam, İcma Ve İçtihad

[mumin 414]

İslam, icma ve içtihad

Varlık ve hayat, “fıtrat” dediğimiz değişmez esaslar, kaideler ve –tabir yerindeyse– şablonlar temelinde sürekli yenilenir, tazelenir. Her bir an, ayrı bir an ve kâinat, her bir anda ayrı bir kâinattır; fakat yenilenme aynı temel esaslar üzerinde cereyan ettiğinden biz, varlıkta değişmez bir süreklilik, asla bozulmaz bir düzen ve intizam görürüz. Bir gayeye, dolayısıyla gayenin sahibine, yani Hz. Allah’a işaret eden bu süreklilik, düzen ve intizamdır ki, pozitif ilimlerin varlık esasları olan “kanun”ların da kaynağıdır.

 

 

İşte, Cenab-ı Allah’ın, fıtratın tercümesi olarak tarih boyu bütün peygamberlerle insanlara gönderdiği Din, İslâm’dır ve temel iman, ibadet, ahlâk, davranış (muamelât) ve haram–helâl esaslarıyla daima aynı kalmıştır. Bunların yanı sıra, insan hayatının ilimlerdeki gelişmelere paralel olarak açılan, genişleyen, gelişen bir yanı da vardır. Meselâ, ticaret, dolayısıyla temel kaideleriyle bir ticaret hukuku, insanlığın hayatında daima var oldu. Fakat eskiden, sözgelimi internet üzerinden, kredi kartlarıyla ticaret yoktu. İşte, hayatın bu gelişen, genişleyen yanları, elbette kendilerine göre hükümler ister. Ayrıca, insanlar mizaç, karakter ve değişik tercihler açısından, toplumlar da, hem bu açılardan, hem de iklim, coğrafî şartlar ve ilimlerde gelişmişlik gibi faktörlerle de birbirlerinden farklılıklar gösterirler. İşte bu farklılıklar da, yine ilgili hükümlerde farklılıklara kapı açar. Netice olarak, Allah’ın tarih boyu bütün peygamberlerle insanlara gönderdiği Din olan İslâm’ın temel değişmez esasları, onun en az yüzde doksanını, zaman ve şartlara bağlı, dolayısıyla değişebilen hükümleri ise, belki yüzde onunu ancak oluşturur. Din’in söz konusu değişmez esaslarına birer elmas sütun, zamana ve şartlara göre şekillenen, dolayısıyla içtihada tâbi hükümlerine birer altın olarak bakılabilir.

Din’de öncelikle önemli olan, doksan elmas sütun, yani onun değişmez iman, ibadet, ahlâk, muamelât ve haram–helâl esaslarıdır. Onun içtihada tâbi on altını, bu doksan elmas sütuna tâbidir; dolayısıyla onlara göre şekillenir ve asla elmas sütunlara hakem, ölçü ve esas olamaz. Bu on altının daima “24 ayar” altın muamelesi görmesi, doksan elmas sütuna tam uyumlu olması, öncelikle doksan elmas sütunun aynen muhafazasına ve İslâmî hayat sarayının onların üzerine bina edilmesine bağlıdır. Öyleyse, bütün himmetlerin, öncelikle bu doksan sütunun ikamesine ve onlar üzerinde İslâm sarayının bina edilebilmesine sarf edilmesi gerekir. Başka iklimlerin demir, bakır, kömür sütunları üzerinde yükselen bir dünyada içtihadı öne almak, hem söz konusu doksan elmas sütunu, hem on altını bu demir, bakır, kömür sütunlara feda etmek, yani, İslâm’ı gayr-ı İslâmî bir dünyaya tâbi kılmak, adapte etmek, hattâ o dünya ile özdeşleştirmek demektir.

Diğer yandan, içtihad, bir meselede Allah’ın muradını ve rızasını aramaktır. Fakat gayr-ı İslâmî şartlarda içtihadı öne çıkarmak, söz konusu şartlar temelinde azimetlerle kamçılanması gereken Din’de lâubalîlere ruhsat kapılarını sonuna kadar açmak, dünyaya, arzulara Din kisvesi giydirmek, Allah’ın muradını ve rızasını insanların heveslerine tâbi kılmak manâsına da gelir.

Bir diğer husus da şudur ki, hayatın alabildiğine kompleks bir hal aldığı zamanımızda ferdî içtihadlardan çok âlimlerin icmaına ihtiyaç vardır. Kaldı ki, müçtehid, ancak kendisi için içtihad edebilir; teşrîde bulunamaz, yani kendi içtihadını Şeriat’ın hükmü olarak tamim edemez. Teşrî de, âlimlerin en azından çoğunluğunun icmaına bağlıdır. Şeriat’ta, hükümde kaynak, içtihad değil, icmadır.

 

Ali Ünal