"venedik Taciri" Tahlili

[Salihbey 6]

TİYATRO / ESER / TETKİK

 

 

Gökay ÇAĞIL

 

 

 

WİLLİAM SHAKESPEARE VE “VENEDİK TACİRİ” -I-

 

Tetkik edeceğimiz eser, W. Shakespeare’nin “Venedik Taciri” adlı tiyatro yapıtıdır. Venedik taciri Shakespeare’in klasik komedilerinden biridir. Fakat, bu eseri diğer komedilerden ayıran özelliği; korku ve heyecan veren bölümlerin ağır basmasıdır. Eserin yazılış amacı genelde, Yahudilerin karakteristik özelliklerini göstermektir.

 

Eserde geçen diğer konular ise, gerçek arkadaşlığın nasıl olması gerektiğini ve davalarda en ufak bir ayrıntının kaçırılması sonucu ne büyük bir adli hatanın ortaya çıkabileceğidir.Eserin genelde teması bu iken, eserde nasıl bir olaylar zinciri geçmiş, onu kısaca açıklamaya çalışalım:

 

Venedikli tüccar Antonio, arkadaşı Bassanio’ya olan borcunu ödemek için, Yahudi tefeci Shylock’dan borç para ister. Aslında Antonio ve Shylock arasında büyük bir ticari düşmanlık vardır. Bu düşmanlığı sebebi ise Yahudi Shylock; faiz ile borç para vererek para kazanan bir tefecidir ve Antonio ise faize karşı olup kendisinden borç para almak isteyene faizsiz para veren Venedik’li bir tüccardır. Bundan dolayı Yahudi tefeci Shylock, Antonio’nun kendi işine engel olduğu düşüncesine kapılarak ona karşı düşmanlık beslemektedir. Ama ne fayda ki, bu sefer her şey tersine dönmüş, Antonio büyük bir ticari krize girmiş, borç para isteyecek duruma gelmiştir. Kendisinin istediği parayı bir tek Shylock’un vereceğini anlamış ve onun eline düşmüştür. Shylock, Antonio’nun istediği parayı vereceğini fakat bir tek şartının olduğunu söylemiştir. Şartı ise; eğer verilecek borç para gününde ödenmezse, Antonio’nun kalbine yakın bir yerinden yarım kilo et alacağını söylemiş ve bunu Antonio ister istemez kabul etmiş, anlaşmaya bu şart yazılmıştır. Antonio üç aylığına 3.000 Duko para almıştır.W. Shakespeare bu sahnede, Shylock’un ne kadar acımasız biri olduğunu göstermek için şunları yazmıştır:

 

Shylock, Antonio’ya (kendi kendine) şunları söyler:

 

Adam yaltakçı vergi tahsildarına benziyor. Hristiyan olması ondan nefret etmeme yeter; Ama şapşalca alçak gönüllülüğü ile faizsiz para vermesi ve Venedik’te bizim tefecilik işimizi sarsması nefretimi daha da arttırıyor. Bir gün punduna getirip adamın bacağını kaparsam yüzyılların öcünü almasını bilirim ondan. Kutsal ulusumuzdan nefret ediyor. Nerde kalabalık bir tüccar grubu bulsa; bana, yaptığım işlere, faiz dediği haklı kazancıma ağzına geleni söylüyor. Ümmetime lanet yağsın onu bağışlarsam!..

 

Shylock ve Antonio arasında bunlar geçerken, Antonio’nun arkadaşı Bassanio, Belmond’lu genç kız Portia ile evlenir ve büyük bir mirasa konar. Böylece oyunun ilerleyen bölümlerinde, en önemli rolü alacak Portia oyuna katılmış olur.Shylock’un kızı Jessika ise babasına büyük bir nefret duyar ve Yahudi bir tefecinin kızı olduğu için utanır. Bundan dolayı Lorenzo adlı bir genç ile evden kaçar. Shylock’un hizmetkarı Launcelot ise efendisinin kendisine çok az para verdiği, ayrıca çok kötü birisi olduğunu söyleyerek Bassanio’ya sığınır. Bu olaylar üzerine Shylock çok zor duruma düşer. Fakat, Shylock kötülüğünden taviz vermeyerek kızının evden kaçtığına değil, kızının kaçarken yanında götürdüğü altınlara ve paralara yanmaktadır. W. Shakespeare bu sahneyi yani Shylock, Jessika ve hizmetkarı Launcelot arasındaki konuşmayı şöyle vermiştir:

 

- Shylock – (Launcelot’a bakarak konuşur)

 

- Yüreği oldukça yufka bu hizmetçinin, ama çok obur.İşini salyangoz hızıyla yapıyor. Gün boyu da yaban kendisinden çok uyuyor. Aylakları barındırmam ben evimde. Seni de bu yüzden gönderiyorum. Git de, o adamın (yani Bassanio’nun) paralarını saçıp savurmasına yardım et.

 

Shylock (Jessika’ya bakarak konuşur)

 

- Hadi bakalım Jessika içeri!.. bakarsın hemen dönerim dediğim gibi yap; kapıları içeriden kilitle. Ne demişler: işini sağlam bırakan sağlam bulur. Bu sözler tutumlu kafalarda hiç bayatlamadan kalır. (Shylock çıkar) Jessika (kendi kendine)

 

- Elveda; talihim açık mı bakacağız. Açıksa, ben bir baba kaybettim, sende bir kız.

 

 

Devam edecek

[Salihbey 6]

“VENEDİK TACİRİ” -II-

 

…Aradan üç aya yakın bir zaman geçmiş. Antonio’nun Shylock’a olan borcunun günü yaklaşmıştır. Antonio ise dört gözle yolda olan gemilerini beklemekte, gelecek olan malları satıp borcunu ödemek istemektedir. Bu sırada Antonio’ya bir mektup gelir. Mektupta Antonio’nun gemilerinin battığının, hiçbir malın kurtarılamadığı yazılmıştır. Aslında bu Portia’nın Shylock’u tuzağa düşürmek için kurduğu oyunun bölümlerinden biridir.

Antonio’nun gemilerinin battığını haber alan Shylock bu zor durumdan faydalanarak Antonio’yu mahkemeye şikayet eder ve mahkeme Antonio’yu hapse attırır.

Mahkeme günü geldiğinde Bassanio’dan habersiz kılık değiştirerek erkek avukat kılığında Antonio’yu savunmak için o da mahkemeye gelir. Dava başlamadan önce bir yandan Bassanio, diğer yandan Dük (o zamanki hakim) Shylock’u kararından döndürmek için çalışmaktadır. Çünkü, et alma cezası çok ağırdır ve mahkemenin adını kötüleyebilir. Bassanio daha sonra Shylock’a istediği paranın iki katını önerir fakat Shylock kabul etmez. 'İlle de ceza' der durur. Shylock bu kararını şu sözleriyle onaylamakta:

 

- 6.000 Dukanın her bir dukası altı parça olsa; altı parçanın her parçası bir duka olsa yine almam, senedimin karşılığını isterim ben. Dük ise Shylock’a;

- Biliyor musun ki, merhamet etmeyen merhamet görmez.

...Bu sırada Portia avukat kılığında mahkemeye katılır.Portia, davayı inceler ve Venedik yasalarına uygun olduğunu söyler, Shylock’a sorar :

 

- Merhamet mi anlaşma mı ?

 

Shylock ısrarla ‘anlaşma’ der ve anlaşmayı Shylock’a okur.Anlaşmada “kalbe en yakın yerden yarım kilo et “ diyor ve “bu senin hakkındır “diyor,”kabul ediyor musun ?”Shylock; “evet kabul ediyorum”.Dük ise anlaşmayı onaylar ve artık ne olursa olsun dönülmeyeceğini söyler.Eğer bir aksilik çıkar da dava bozulursa mahkemenin adı karalanacağı için gereken işlemin yapılacağını Shylock’a söyler.Shylock ise kendisinden emin bir şekilde “ille de anlaşma” der ve cezanın uygulanmasını geçilir.

 

Antonio çaresiz bir şekilde gömleğini çıkarır.Ve Shylock ona doğru elinde bir bıçakla yaklaşır.Tam keseceği sırada Portia tekrar araya girer.Anlaşmada bir şeyin yazılmadığını hatırlatır.”Yalnızca yarım kilo et alacaksın “der.”Eğer bir damla kan akar ve yarım kilodan bir gram bile fazla alırsan mahkemenin vereceği cezayı kabulleneceksin”...Shylock ise çok korkar ve “paramı verin ,gideyim” der.Fakat dük bunu kabul etmez ve Shylock’un elindeki paranın yarısının devlet hazinesine, diğer yarısının ise Antonio ‘ya verilmesine karar verir.Antonio ise kendisine düşen payın Shylock’un kızı Jessica’ya verilmesini ister ve Shylock ile Antonio arasındaki dava sona erer.

 

Venedik Taciri evrensel temalarla, büyük bir hünerle işlenen konusuyla, çok boyutlu, renkli ve çarpıcı karakterleri yanında ince söz oyunları, dilin ustaca kullanılması sonucu ortaya çıkan, sayısız anlam ve katmalarıyla Shakespeare’in dünya tiyatro edebiyatının önde gelen ürünleri arasında; ince ve kaba komedisiyle, romansılığıyla ve dramıyla yaşama bir kez daha tutulan tılsımlı bir ayna olmuştur.

 

Eserdeki Shylock karakteri, Shakespeare’in Yahudilerin nasıl bir kişisel yapısının olduğunu göstermek amacıyla oluşturulmuştur. Shakespeare Yahudilerin hakkındaki kişisel görüşünü Antonio’nun ağzından su sözler ile belirtmek istemiştir:

- Yahudi ile konuştuğunu unutma ne olur. Kumsala gidip gel-git dalgasına, “bugün fazla yükselme” desen daha iyi. “Kuzularını yeyip, ana koyunu niye ağlattın” diye kurda sorsan daha iyi. Yahudi yüreğini yumuşatmaya çalışmaktansa, dünyanın en sert şeyini yumuşatmayı dene daha iyi. O yürekten serti yoktur çünkü. İşte bunun için, rica ederim Yahudi’ye başka teklif yapma; başka yola da başvurma. Bırak en kısa ve en kestirme yoldan kararını versin mahkeme, Yahudi de dileğine kavuşsun.(4)

 

Görüldüğü gibi Yahudi Shylock çok acımasız, diğer dinlerden olanları hor gören ve sürekli onlara düşmanlık besleyen bir karakterdir. Kızı bile Shylock’u sevmemiş, hatta hizmetkarı onun cimriliğinden bıkıp evi terk etmiştir.

 

Shylock, oyun süresince, zaman zaman, o çağda hor görülen Yahudilerin sözcülüğünü üstlenmiş. Hristiyanların iki yüzlülüğünü ortaya koyan kimliğini; kızı evden kaçtığı için öfkelenen, acı çeken baba yönünü ve öteki olumlu olumsuz insan yüzlerini göstermiştir. Yani Shylock hem bir hain hem de kurbandır.

 

Shakspeare bu tiyatro yapıtında sadece bunlara değil insan kişiliğinden örneklere de değinmiştir. Mesela Shakspeare’in oyunda dediği gibi “bazı insanlar vardır, suratlarına durgun suların yüzünde olduğu gibi bir tür örtü takınırlar, inatçı bir suskunluk örtüsü… Böyle yapmakla sanırlar ki başkalarına, akıllı, ciddi, keskin zekalı görüneceklerdir. Bu sözleriyle Shakspeare şunu vurgulamak istemiştir; “başkaları seni akıllı görsün diye hüzünlü ve düşünceli görünmeye çalışmaktan vazgeçmek gerekir. Böylece, insanlarda bulunan iki yüzlülüğü ortaya koymaya çalışmıştır.

 

Shakspeare, yunan mitolojisinde kişiler ve olaylardan örnekleri vererek, okuyucunun daha da ilgisini çekmeyi başarmıştır. Ayrıca okuyucuyu bilgilendirmeye çalışmıştır.

 

-SON-

 

G.çağıl

 

DİPNOTLAR:

 

1-“Venedik Taciri” Sayfa:33-34

2-a.g.e. sayfa:58

3-a.g.e. sayfa:108

4-a.g.e. sayfa:108