Üstad Necip Fazıl'ı Trabzon'da 'Öfke'siyle Görmek

[Hâcegân 226]

"Bir gün akşam olur biz de gideriz,

Kalır dudaklarda şarkımız bizim!"

 

25 Mayıs günü Üstad Necip Fazılın doğumunun 105., ölümünün ise 25. yıldönümü. Büyük fikir adamlarını takvimin belli aralıklarına sıkıştırmanın manâsızlığı ve gereksizliği bir yana, onları zoraki "unutmama" da bize mahsus "kadir bilme"lerden olsa gerek. Vefat yıldönümünde de olsa, kalp atışlarını, nefesini halâ hissettiğimiz ve hissedeceğimiz Üstad Necip Fazılı kendisinde önemli izler bırakan Trabzonda daha derin hissetmek, hissettirmek zorundayız.

Bu vesileyle de olsa onu; "her an yaşayan" ve "onunla yaşadığımız ve yaşayacağımız" bir "yol aydınlatıcısı" bilerek, özellikle Trabzon gibi "medeniyet şehirleri"nin hatırlaması gereken "büyük kılavuzlar"dan bilmemiz, görmemiz gerekiyor. Bu anlamda "Şairler bizim medeniyetimizin yeniden inşasını sağlayacaklardır.." diyen düşünce adamının işaret ettiği herhalde Üstad Necip Fazıl olsa gerek..

O ki; müthiş bir mesuliyet hissi altında insan memuriyetinin yakıcı bir şekilde idrakindedir:

"Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim, minicik gövdeme yüklü kaf dağı

Bir zerreciğim ki arşa gebeyim, dev sancılarımın budur kaynağı".

Büyük düşünce adamlarının-şairlerin, düşüncelerine-mısralarına zaman zaman zemin teşkil eden medeniyet şehirleri, onları etkilediği gibi, onlar da o şehirlere ayrı bir mana katarlar, kendilerinden değerler yüklerler.

Üstad bunların en önemlilerindendir..

Trabzonun Üstadın şiirinde, hikâyelerinde iz bırakmış önemli bir yeri vardır. İnsan ve yağmur ilişkisinin ifade edilmiş en müthiş formu olan "Bu yağmur" şiiri, Doğu Karadeniz insanını bir kadının derin hissiyatında hikâyeleştiren "Deniz" isimli ve "Kop dağındaki dükkân", vs. gibi hikâyeleri doğrudan Trabzonun ve Trabzon insanının onda bıraktığı izlerin "derin" ifadeleriyle doludur.

Gelelim yazımızın başlığıyla Üstadın Trabzon ilişkisine Aşina olanların bildiği gibi fikir ve öfke Üstadda iki ayrılmaz kavramdır. Birini diğerinden ayırdığınızda ortada artık Üstad yoktur.

Üstadın Anadoluyu bir fikir ağı olarak dokuduğu 1960lı yıllarda konferans için geldiği Doğu Karadeniz insanını "iman öfkesi bakımından gözü karalar yatağı" olarak nitelemesi, bugün üzerinde durulması ve derinlemesine yorumlanması gereken önemli bir ifadedir. Çünkü Üstadda birbirinden ayrılmaz iki temel kavram olan "fikir" ve "öfke", doğu Karadeniz insanına yöneltilmiştir.

Doğu Karadeniz insanı, üstadın satırlarında bu iki önemli kavram arasına oturtulmuştur. Üstadın bizzat kendisi anlatıyor:

"Trabzon ve Rize Büyük Doğu hazırlığı içinde... Geceden sabaha, birbirini takip edici dörder saatlik iki konferans...

33 yıl evvel en genç yaşımda banka memuru olarak bulunduğum Trabzon'u yeni inşalarla zenginleşmiş fakat ana çizgileri bakımından şekil değiştirmemiş buldum. O zamanlar, işten çıkınca oturmayı itiyad edindiğim gür ağaçlı Belediye Bahçesi, ortasındaki heykel müstesna, yerli yerinde... Yine o zamanlar kalmakta olduğum otel de, beyaz badanasına kadar aynı... Açık penceresinden 33 yıl evvelki odamın karyolası görünüyor. Trabzon'da geçirdiğim bütün bir yaz mevsimi boyunca gökten pudra gibi dökülen sinsi bir yağmur, bu yağmur altında çektiğim çılgınlık buhranları ve yazdığım "Bu Yağmur" şiiri...

 

Bu yağmur, bu yağmur, bu kıldan ince

Nefesten yumuşak, yağan bu yağmur.

 

"Konferansı, Rize'ye geçişim vesilesiyle birkaç saat içinde tertipleyen Trabzon'da gördüğüm hassasiyet büyük oldu. Fevkalade ateşli ve derin köklü örneklerine rağmen muhtelif cereyanlara açık ve biraz bulanık sandığım Trabzon'da, oranın iç ve has madeni olarak öyle som ve berrak bir halkaya rastladım ki, su yatağında cilalı taş ararken elmas bulmuşçasına şaşırdım. Trabzon'da, yanaklarımın üzerinden geçen dudaklar yüzümü yaraladı ve bana oradan beklediğim ve umduğumun çok fazlasını verdi.

"Karadenizin iman öfkesi bakımından gözü karalar yatağı" diye hitap ettiğim Rize'de ise tam beklediğimi ve umduğumu buldum. Sabahın dokuzunda ve iş gününün başlangıcında, binlerce Rizelinin koşup koşup geldiği, öğle vaktinden ileriye kadar dinlediği ve alakasını en keskin tezahürlerle belirttiği konferans...

Otomobillerle durgun deniz süresince Trabzon'a doğru süzülürken düşünüyordum ki, coştuğu zaman hisarlar boyu yükselen Karadeniz'in dış yüzleri durgun gözükaraları da, coştular mı, tepelemiyecekleri engel olmayan insanlardır.."

 

Bugün "iman ve öfkesi"yle bu insan doğu karadenizde yaşıyor mu ? Veya şöyle soralım: Bugünkü doğu karadeniz insanının varlığında "iman ve öfke" ne derece hakimdir? Bu soruya, hamasî bir kapı aralamadan ve hiçbir tereddüde düşmeden doğrudan "evet" demek, gerçeğin ifadesi olsa gerek.

Onun "iman ve fikir öfkesi"ne dair cümlelerini okurken, İnsanı kaslarından ve sinir sisteminden ibaret tahayyül ediyorsanız ne Onu ne de doğu Karadeniz insanını nitelemesini anlıyorsunuz demektir.

Bu iman ve "fikir öfkesi" üstadda yerini şöyle buluyor:

"Kollarımız, kuvveti nasıl sinir cümlemizde bulursa, herhangi bir dünya görüşü de, sinir cümlesini fikir öfkesinde ele geçirir. Fikir öfkesi, düşünüş tarzlarının asabî cihazı, manivelâsı, icra müessiridir. Zihin onun sayesinde dinamizmaya kavuşur, yıldırımlaşır, kudrete erer, cansız bir ölçü kalıbı olmaktan kurtulur. Tek kelimeyle fikir öfkesi, kıymet hükümlerimizin hamle ve irade kaynağı... Onsuz fikir, duvarda veya sandıkta, evde veya dükkânda, kalabalıkta veya tenhada, ikide bir ötmekten başka hikmeti olmayan aptal bir guguklu saattir.

Fakat öfkesiz fikir ne kadar acıklı bir manzaraysa, fikirsiz öfke de o nisbette merhamete lâyık bir levha... Ruhî teessürlerini herhangi bir görüş sistemine irca edemeden, rasgele bağıran çağıran, kıran döken, tepinen dövünen bünyelere, haklı olarak hasta der, geçeriz.

Harikulâde muvazene, öfkesiz fikirle fikirsiz öfkenin arasında yerini bulan, müşterek bir akıl ve sinir nakiliyetinde..."

Üstadın 1940lı yıllardaki bu ifadeleriyle bugün Trabzona baktığımızda aynı heyecan ve "öfke"yi görebiliyoruz ancak bu öfkenin fikirden kopmuş, iradî hareketliliği kalmamış metal bir bilya halinde başıboş yuvarlanmaması ve "Trabzonlu öfke"nin yeniden, fikirle yatağını bulması gerekiyor.

Köşemizin sınırlarını daha fazla genişletmeden, Üstadın Ulu Hakan Abdulhamit isimli kitabının en sonunda söylediği bir cümleyi deforme ederek yazımızı bitirelim:

"Necip Fazılı anlamak her şeyi anlamak olacaktır!"

"Herkesin beklemeye başladığı mutlaka gelir!" ve "Ey bizi anlayacak, isterse tek kişi olsun, fikir ve dava çilekeşi adam, sana hitap ediyoruz!" diyen Üstadı bütün hücrelerimize kadar hissedebiliyor, anlayabiliyor, yaşatabiliyor ve bekleyebiliyor muyuz?

Bu vesileyle, başta onun sığındıklarına sığınarak kendisine rahmet, dua, bağlılık Şefaat

 

Yahya Düzenli/Günebakış